الگوهاي كلاسيك توسعه سياسي: نگاهي به تجربه اروپايي غربي

توسعه سياسي در كلي ترين تعريف، فرايندي است كه طي آن ظرفيت ساختارها و نهادهاي سياسي، همچنين پويايي نيروها و روابط سياسي يك كشور در جهت ساماندهي امور عمومي (داخلي و خارجي) افزايش مي يابد. در قرون اخير، توسعه سياسي حول محور سه فرايند به پيش رفته است: تمركز قدرت سياسي، نهادمند شدن و قانونمند شدن حكومت و دموكراتيك شدن آن. البته ويژگي ها و نسبت هر يك از اين سه فرايند، و به طور كلي سرشت و پيامدهاي توسعه سياسي در هر يك از كشورها بسيار متفاوت بوده است. با نگاهي كلي به تجربه كشورهاي مختلف، دو الگوي اصلي توسعه سياسي را مي توان از يكديگر تفكيك كرد؛ در الگوي اول كه مي توان آن را «دولت محور» ناميد، ظرفيت حكومت، به ويژه دستگاه هاي نظامي و اداري آن افزايش يافته اما عرصه اجتماعي سياست و روابط ميان دولت و جامعه توسعه چنداني نيافته است. در اين الگو، ثبات و امنيت سياسي معمولا در معرض فشارهاي ناشي از تعارضات و منازعات آشكار و پنهاني بوده كه ريشه در انسداد روابط سياسي و شكاف ميان دولت و جامعه داشته است. در الگوي دوم كه مي توان آن را «جامعه محور» ناميد، به موازات توسعه سازمان حكومت، نيروها و نهادهاي اجتماعي و مدني نيز توسعه يافته اند و روابط دولت و جامعه از تعادل برخوردار شده است. البته در درون هر يك از دو الگوي نامبرده، مي توان الگوهاي فرعي متعددي را مشاهده كرد كه تفاوت آن ها بيشتر به ترتيبات نهادي و نحوه ارتباط دولت و جامعه برمي گردد. در اين مقاله با مروري بر تجربيات توسعه سياسي در اروپاي غربي نمونه هايي از الگوهاي توسعه سياسي مورد بررسي قرار گرفته و بر اساس آن، برخي از ملزومات عام توسعه سياسي استخراج شده است.