بررسي تطبيقي مسأله معاد در رباعيات خيّام و عطّار

در اين مقاله به بررسي و تطبيق مسأله معاد در رباعيات دو شاعر نيشابوريِ ادب فارسي، خيّام و عطّار پرداخته ايم. ابتدا مفاهيم بنيادي پژوهش شامل معاد و قالب شعري رباعي را به اختصار بررسي كرده ايم و سپس مروري مختصر بر زندگي دو شاعر داشته ايم. در بحث اصلي مقاله، با مراجعه به چند مجموعه معتبر از رباعيات خيّام و مجموعه رباعيات فريدالدين عطّار نيشابوري (مختارنامه)، تصحيح محمدرضا شفيعي كدكني، رباعيات اين دو شاعر كه در آن به موضوع معاد پرداخته اند، مطالعه و بررسي گرديده است. نتايج اين بررسي و تطبيق نشان مي دهد كه خيّامِ حكيم، با تكيه بر يافته هاي علمي و با نگاهي مادي و فلسفي به موضوعات مهم آفرينش و مرگ انسان و زندگي پس از مرگ انديشيده است. گرچه خيّام در برخي رباعيات، از بهشت و دوزخ ياد كرده و به وجود آن نيز اذعان داشته و در برخي رباعيات، نگاهي صوفيانه به مفاهيم بهشت و جهنّم داشته، ترديد در زندگي پس از مرگ، ساختار اصلي تفكّر او در باب معاد را تشكيل داده است. عطّار اما به عكس خيّام با گريز از عقل مصلحت انديش و تكيه بر اعتقادات و دريافت هاي شهودي و با نگاهي ديني، زندگي و فرصت اين جهاني را گذرا و همراه با دشواري ها يافته و مرگ را مناسب ترين راه براي رهايي از آن معرفي كرده است. عطّار همچنين خلاف خيّام، زندگي پس از مرگ را حتمي دانسته و به فراهم ساختن توشه لازم براي زندگي جاودانه آن جهاني سفارش كرده است.