پويايي‌شناسي اجراگري در روايات حماسي شفاهي ايران

در يك نگاه كلي، ادبيات حماسي ايران داراي دو شكل روايي مبتني بر متن و نقل آزاد است. نقل آزاد يا بخش اجرايي ادبيات حماسي ايران به صورت غالب شامل آن دسته از رواياتي است كه از طريق سنت شفاهي توليد، پرورش و انتقال يافته‌اند. به موازات خداي نامه‌ها و شاهنامه‌هاي سده‌هاي ميانه و دوره‌هاي آغازين اسلامي، در شرق ايران حلقه‌ي حماسي سيستاني و محتملاً در غرب ايران، حلقه‌ي حماسي گوراني در بستر سنت شفاهي، دفترهاي مجزا و متنوعي با نام‌هاي رزم‌نامه، شاه‌نامه، رستم‌نامه و از اين دست را به عرصه‌ي ظهور رسانيده‌اند. به موازات اين دو سنت حماسي در شرق و غرب ايران، سنت نقالي با تأكيد بر بن‌مايه‌هاي مشترك حماسي دو سنت مزبور، انبوهي از كتابچه‌ها و طومارها را پديد آورده است كه بر خلاف ديگر سنت‌هاي حماسي ايران، تنها وجه اجراگري (نقالي) دارند. نقالي در هر دو گونه‌ي فارسي و گوراني آن بر اجراي عمومي استوار است. تحقيق پيش رو با تأكيد بر بنيادهاي نظري پاري لرد و تمركز بر اجراي روايت در نقل، عوامل دخيل در اجراگري و ديگرگوني‌هاي ساختاري روايت در اجرا را مورد بررسي و تحليل قرار داده است. برخلاف سنت نقالي كردي، باورهاي مذهبي، ارجاع به شاهنامه‌ي فردوسي و تنوع ابزارهاي نقل مانند پرده‌‌، منتشا، نقاشي‌ها و ديوارنگاره‌ها در اجراي نقل فارسي، تأثيري چشم‌گير بر ساختار روايات آن داشته و حاشيه‌ها و ديگرگوني‌هايي در اجراي روايات حماسي فارسي ايجاد كرده‌است.