بررسي «تقابل¬هاي دوگانه» در شعر البيّاتي و شفيعي¬كدكني با تكيه بر مطالعات پسااستعماري

اجزاي متكثر و ناپيوسته¬اي كه در فرهنگ شناخته ¬مي¬شوند، در نظام نشانه¬ها و در نتيجۀ تفاوت با يكديگر معنا مي¬يابد. نور/تاريكي، زندگي/مرگ، شادي/غم، اميد/ يأس، سنت/ مدرنيته، شهر/ روستا، فعال/ منفعل، خودي/ ديگري و استعمارگر/ استعمارشده، اشكال متفاوتي از «تقابل¬هاي دوگانه»¬اند كه در دو سطح روساخت و ژرف¬ساخت شعر البيّاتي و شفيعي¬كدكني ديده مي¬شوند. اين تقابل¬ها در شكل نهايي خود تقابل «حاضر» و «غايب» را پيش روي مخاطب قرار مي¬دهند. اين مقاله مي¬كوشد با بررسي تقابل¬هاي دوگانه از رهگذر مطالعات پسااستعماري، ويژگي¬هاي تكرارشونده¬اي را جستجو كند كه زمينه¬هاي شكل¬گيري زير ساخت-هاي فكري دو شاعر را فراهم مي¬كند. بررسي نقاط هم¬گرايي و اشتراك دو شاعر نشان مي¬دهد كه تقابل¬هاي دوگانۀ موجود، حاصل دو جريان «اسطوره¬گرايي» و «ناجي¬گرايي» است كه از شرايط اجتماعي و فرهنگي خاص جامعۀ ايران و عراق متأثر مي¬شود. شفيعي همچون البيّاتي در فرايند «بازگشت به خود» رنج¬هايش را به تصوير مي¬كشد؛ بازگشت به «ارزش¬ها» و يا گريز از واقعيت¬هاي موجود كه نتيجۀ آن جريان «اسطوره¬گرايي» در شعر است؛ ناجي¬گرايي نيز در شعر دو شاعر تبلور ويژه¬اي دارد؛ از سويي نويد¬بخش جهان آرماني است و از ديگر سو بازتاب ناجيان دروغين و پوشالي¬است كه هر دو شاعر را به ورطۀ يأس و نااميدي مي¬كشاند. اين دو جريان مي¬تواند شناسندۀ وجوه مشترك تفكر انساني و تلاقي افق¬هاي انديشۀ دو ملتي باشد كه گفتمان پسااستعماري را تجربه كردند.