بررسي قصيده اي از خاقاني برپايه ي نظريه ارتباطي ياكوبسون

به نظر مي رسد در پاسخ به اين پرسش هميشگي كه «ادبيات چيست» نظريه فرايند ارتباطي يا كوبسن تا حد زيادي كارساز است . وي نظريه روشن و منظمي درباره رابطه ميان كاركرد ادبي زبان و ديگر كاركرد هاي مختلف به دست مي دهد. اين نظريه به «نظريه ارتباط » يا «فرايند ارتباطي زبان» مشهور است كه بر شش اصل استواراست ؛فرستنده ،گيرنده ،پيام ،زمينه ،رمزوتماس.هريك ازاين شش عنصر ،بيانگر يك كاركرد زباني است.اين نظريه، شعر را از جنبه هاي بلاغي ،دستور زبان ،معنا و...تحليل مي كند .دراين جستارقصيده اي ازخاقاني براساس كاركردهاي شش گانه زبان ازمنظرنظريه ارتباطي ياكوبسن بررسي شده است.همچنين اگر به انواع ادبي نگاه كنيم بي درنگ در مي يابيم كه در بطن آن ها يك ويژگي صوري و ساختاري هست كه بر ديگر اجزا سايه مي افكند و آن ها را تحت تاثير خود قرار مي دهد كه ياكوبسن آن را «وجه غالب »مي نامد،اگر وجه غالب نباشد،كليت هماهنگ و وحدت يك اثر يا آثار يك دوره تضمين نمي گردد.اين بررسي نشان مي دهد كه وجه غالب در هنر خاقاني توجه به آرايه هاي شعري و بخصوص بديع لفظي است. از ميان آرايه هاي بديعي ،واج آرايي جايگاه خاصي در قصيده مورد مطالعه دارد. خاقاني در عصري قرار گرفته است كه مدتها پيش از آن توجه به آرايه هاي ادبي در شعر عربي آغاز شده بود واز آن طريق وارد شعر فارسي شده بود. توجه به زينت كلام كه مورد پسند طبقه دبيران درباري بود به شعر نيز راه يافت و تحت تأثير سليقه اشرافي دربار به عنوان عامل سبك دوره مطرح شد و به صورت وجه غالب در شعر امثال خاقاني و نظامي قرار گرفت . بعد از واج آرايي توجه به موازنه و ترصيع و جناس و سپس تشبيه و استعاره مورد توجه خاص خاقاني است .همچنين در ميان كاركردهاي زبان نيز كاركرد ادبي ياشعريت در اين قصيده خاقاني بارزترين و بيشترين نقش راداراست.