نگاهي ديگر به رمزها و نمادهاي عرفاني

Another Glance at the Codes and Symbols of Gnostic Literature⃰

در مطالعۀ بلاغيِ ادبيات رمزآلود و نمادين عرفاني، به يك¬باره با خلاء غيرمنتظره¬اي روبرو مي¬شويم: نه عنوان سنتي «رمز» (رمز عرفاني) و نه عنوان جديد «نماد» را در هيچ¬يك از كتب بلاغت قدما نمي¬يابيم.حال آنكه عرفا خود، نسبت به رمز زبانِ دل آگاه بودند و اشاراتي كه به¬جا¬گذاشته¬اند،جزو اولين نظريه¬هاي بلاغت در خصوص ادبيات عرفاني محسوب مي¬شود. اما بحث اصلي در¬اين¬باره، حدود ميان رمز و نماد است كه در واقع پيشنهاد تحليل و تقسيم¬بندي ديگري درشاخۀ رمز و نماد ارايه مي¬كند. رمز به¬عنوان قفلي هنرمندانه در آثار عرفاني، نيازمند كليدهاي ذوقي(تأويل¬ها و تفسيرها) است. ويژگي بارز رمز در مقايسه با نماد، عدم سابقۀ بلاغي يك واژه در يك حيطۀ معناييِ متفاوت است؛ حال¬آن¬كه نماد، اتفاقاً از سوابق بلاغي يك واژه در يك گسترۀ معنايي حاصل مي¬شود و به-عنوان واژه¬اي با معنايي هنري در بين اهل خود يا علاقه¬مندان، استعمال مي¬گردد. تاجاييكه نگارندگان بررسي كرده¬اند، در سنت ادبيات بلاغي ما و همچنين در پژوهشهاي معاصر و اخير،تفكيكي بين نماد و رمز پيشنهاد نشده¬است. اين نوشته تئوري مذكور را بسط داده است.

Studying Rhetoric aspects of coded and symbolic Gnostic literature suddenly we counter unexpected gap. Nor traditional term of “Ramz” (code) is founded in traditional rhetoric books nor new term of Nemād (symbol), while mystics were aware of symbols of the language of Gnostics secrets and they leave references which are first rhetoric theories in terms of gnostic literature. But the main discussion is the boundary of code and symbol which supposed another analysis and classification about code and symbol. Code as an artistic complexity in gnostic works is needed for pertaining keys (interpretation and commentary). Main aspect of code in comparison with symbol is lack of rhetoric tradition of a word in different meaning context, while the symbol comes from rhetoric traditions of a word in meaning extension and is used as a word with artistic meaning by its followers. This paper extends the mentioned theory.