فيروزه در منابع و متون طب سنتي- ايراني

سابقه و هدف: فيروزه يكي از مفردات دارويي است كه در طب سنتي ايران از آن در تركيب داروها به عنوان مفرح و مقوي قلب و رفع خفقان (طپش قلب)استفاده مي كردند. اين كاني يكي از احجار آذرين است كه تركيب آن فسفات هيدراته آلومينيوم مي باشد. دانش و مدنيت بشر از ديرباز، كاني ها را به اهداف و شيوه هاي گوناگوني به خدمت مي گرفت. برخي ها را چون زر و سيم براي نقد و نظام معيشت، برخي را براي زيور، برخي را براي اصلاح غذا و تغذيه و برخي را براي دفع امراض استفاده مي كرد. همينطور در برخي از كاني ها چندين منفعت وجود داشته و انسان آن ها را براي قوام زندگي خويش به كار مي برد. هدف از نگارش اين مقاله، نگاهي به كاربرد، خواص و افعال كاني فيروزه در درمان بيماري هاي جسمي و روحي، ساز و كار تشكيل فيروزه بر پايه ي نظريات طب سنتي ايران و عقايد و نظرات حكما در مورد فيروزه است. مواد و روش ها: پژوهش در اين مطالعه، براساس مرور محتوايي متون طب سنتي اصيل همچون كتاب قانون شيخ الرئيس ابوعلي سينا، ذخيره خوارزمشاهي سيد اسماعيل جرجاني، تنسوخ نامه ايلخاني منسوب به خواجه نصير الدين طوسي، اكسيراعظم و محيط اعظم حكيم اعظم خان، مخزن الادويه محمد حسين عقيلي خراساني و تعدادي ديگر از متون و مقالات و منابع الكترونيكي است. داده ها به روش يادداشت برداري جمع آوري گرديد و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. يافته ها و نتايج: فيروزه كه حكما طبع آن را سرد و خشك معرفي كرده اند، داراي كاربردهاي متنوعي در حوزه ي جسم و روان بوده و اكثراً آن را دارويي مفرّح و با قوت ترياقيه دانسته اند كه در ادويه چشم براي درمان شب كوري و افزايش روح باصره ي آن، مقوي قلب و معده و رفع خفقان و در قطع اسهال و غيره، كاربرد داشته است. امروزه نيز از اين كاني به شكل مفرد و يا در تركيب با معاجين استفاده مي شود.