شمايل شناسي نقاشي ديدار خسرو و شيرين بر سردرحمام گنجعليخان كرمان

حمام‌هاي عمومي در شهرهاي اسلامي اهميت زيادي داشته‌اند و از مهم‌ترين بناهاي شهري پس از مسجد و مدرسه محسوب مي‌شدند. اين جلوه‌گاه معماري ايراني‌ـ‌اسلامي تنها مكاني براي نظافت نبوده بلكه موقعيت مكاني حمام و قرار گرفتن آن در كنار مراكز مهم و اثرگذاري چون بازار و مسجد موجب مي‌گرديد تا همواره به عنوان مكان تجمع در وقوع رويدادهاي اجتماعي مورد توجه قرار گيرد. زمينه‌هاي مذهبي شكل‌گيري حكومت صفوي در ايران موجب ترويج فرهنگ وقف و گسترش ساخت بناهاي عام‌المنفعه مانند حمام‌ها شد كه از جمله آن‌ها حمام‌ گنجعليخان كرمان است كه در دوران حكومت شاه عباس صفوي ساخته شد. از دوره‌ي صفوي به بعد، تصاوير جانوران، انسان و گياهان به تعداد زيادي بر روي كاشي ازاره‌ها و آهك‌بري‌هاي سربينه و سردر اين حمام‌ نقش بست. اين شيوه تا دوره‌ي قاجار ادامه يافت، ليكن در طرح و تصوير در اين دوره دگرگوني خاصي ايجاد شد و تصاوير همگام با تحول فرهنگ و انديشه و ظهور نقاشي عاميانه بيشتر جنبه‌ي روايي از داستان‌هاي كهن با تأكيد و تكيه بر دگرگوني فرهنگ و هنر به خود گرفت. اين پژوهش كوشيده است ضمن معرفي حمام گنجعليخان، به بررسي و تحليل نقاشي‌ ديدار خسرو و شيرين بر سردر آن و ارتباط اين نقاشي با دگرگوني فرهنگي در دوره قاجار از منظر رويكرد شمايل‌شناسي بپردازد. بر اساس اين رويكرد نقشمايه‌هاي هنري بايد هم‌عرض نمونه‌هاي ادبي آن‌ها مورد توجه قرار گيرند. از اين‌رو اين نقاشي طي سه مرتبه‌ي توصيف پيشاشمايل‌نگارانه، تحليل شمايل‌نگارانه و توصيف شمايل‌شناسانه مورد بررسي قرار گرفته است. ترسيم نقاشي ديدار خسرو و شيرين، حاصل ذوق و احساس نقاشي عاميانه بوده كه با نقاشي شيرين ناخودآگاه راويت‌گر دگرگوني آرام جامعه خود در تغيير نقش زنان و ورود بيش از پيش آنان در اجتماع و مناسبات اجتماعي، هنري و فرهنگي‌ست.