تحليل متن مناظرات امام رضا (ع)

از ويژگي‌ها و نقاط بارز سيرۀ امام رضا (ع)‌ مواجهۀ ايشان با نمايندگان اديان و مذاهب گوناگون در قالب مناظره‌هايي است كه برخلاف اهداف مأمون ـ‌خليفۀ عباسي‌ـ از برگزاري آنها، به عرصه‌اي براي دفاع از مرزهاي اعتقادي اسلام، امامت و عقايد به‌حقِ شيعه و به‌ويژه اثبات صلاحيت و حقانيت امام براي امامت و خلافت تبديل شد. استحكام در استدلال، استناد امام به منابع دست‌اولِ اديان ابراهيمي و احاطۀ ايشان بر زبان، تفاسير و دقايق كتاب‌هاي مقدس اين اديان از شگفتي‌هاي اين مناظره‌هاست كه كاملاً با موفقيت امام و شكست طرف‌هاي مناظره همراه بود. در اين مقاله به اين پرسش‌هاي مشخص پاسخ داده مي‌شود كه از منظر تحليل گفتمان، مناظره‌هاي امام رضا(ع) با ديگران چگونه تحليل مي‎شود؟ بهره‌گيري از اين روش چه زوايايي از منظر زباني و موقعيت طرف‌هاي گفتگو مي‌گشايد؟ ويژگي‌ها و ظرفيت‌هاي مناظره‌هاي امام رضا(ع) به‌منزلۀ شكلي از ارتباط كلامي و تبليغ ديني چيست؟ هدف اين است كه با پاسخ به اين پرسش‌ها از منظري متفاوت به اين مناظره‌ها نگريسته شود و با بهره‌گيري از توانايي‌هاي تحليل گفتمانِ انتقادي در قالب متغيرها و مقوله‌هاي عملياتي، اين مناظره‌ها موشكافانه بررسي شود. دقت در مناظره‌هاي امام با نمايندگان اديان و فِرَق ديگر با تمركز بر مقولۀ واژگان، چشم‌انداز، استعاره، انسجام تاريخي، نقل‌قول و تأكيد ساختاري نشان‌دهندۀ اين واقعيت است كه امام با وجود اثبات حقانيت و ابطال ادعاهاي طرف‌هاي مناظره، از منازعۀ اخلاق‌گريزِ گفتماني، برحذر مانده و در كمال صراحت، دقت، ادب و احترام، نفسِ اين مناظره‌ها را به عرصه‌اي براي اثبات امامت و خاتميت پيامبر اسلام تبديل كرده‌اند.