تاثير يك دوره تمرينات هوازي بر فرسودگي شغلي كارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامي واحد قروه

مقدمه فشار عصبي شديد ناشي از ماهيت، نوع يا وضعيت نامناسب كار به پيدايش حالتي در افراد منجر مي شود كه فرسودگي شغلي ناميده مي شود، در اين حالت كار ماهيت خود را از دست مي دهد. قربانيان فرسودگي شغلي بطور تحت الفظي در كار ناتوان مي شوند، مهارتهاي كاري آنان دست نخورده باقي مي ماند و انگيزش در آنان خاموش مي شود. به اين ترتيب بيماريهاي روان پزشكي ناشي از استرسهاي شغلي و محيط شغلي و همچنين تحليل رفتگي افراد مي تواند باعث كاهش كارايي افراد در سازمان گردد. (علوي و همكاران، 1388). فرسودگي شغلي در مشاغلي كه فرد ساعات زيادي با انسان ها در ارتباط است، ديده مي شود. سه بعد مختلف فرسودگي شغلي شامل خستگي هيجاني (خستگي مزمن، اختلالات خواب، علايم جسمي مختلف) به صورت كاهش انرَژي و احساس تخليه توان روحي، مسخ شخصيت (واكنش منفي، عاري از احساس و توام با بي اعتنايي مفرط نسبت به همكاران و مراجعين، احساس گناه، گوشه گيري، كاهش كار و فعاليت روزانه) به معناي جدايي رواني فرد از شغل و كاهش احساس كفايت فردي (كاهش احساس شايستگي و موفقيت در حرفه، نارضايتي از كار، احساسات ميني بر شكست و ناتواني، از دست دادن قدرت تشخيص و درك، حس دائمي از اجحاف و استثمار و كاهش عملكرد شغلي) است (ضيغمي محمدي و اصغر زاده حقيقي، 1390). هنربخش و همكاران (1386) در تحقيق خود با عنوان مقايسه فرسودگي شغلي معلمان مرد ورزشكار و غير ورزشكار اعلام كردند، معلمان ورزشكار در هر سه مولفه فرسودگي شغلي يعني خستگي عاطفي، مسخ شخصيت و فقدان موفقيت فردي نسبت به كارمندان غير ورزشكار داراي شرايط مناسب تري هستند. اين در حالي است كه علوي و همكاران (1396) در پژوهش خود با عنوان بررسي اثربخشي ورزش بر ميزان فرسودگي شغلي، سلامت عمومي و اميد به زندگي كارمندان دانشگاه علوم پزشكي جهرم گزارش كردند كه بين سه مولفه فرسودگي شغلي يعني خستگي عاطفي، مسخ شخصيت و فقدان موفقيت در دو گروه فعال (گروهي كه ورزش منظم دارند) و غير فعال (گروهي كه اصلا ورزش نمي كنند) وجود ندارد. با توجه به موارد مذكور سوال پژوهش اين است كه آيا يك دوره تمرين هوازي تاثيري بر فرسودگي شغلي كارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامي واحد قروه دارد يا خير؟ روش شناسي پژوهش بدليل اينكه هدف پژوهش حاضر كشف رابطه علت و معلولي بين متغير مستقل و وابسته مي باشد و از آنجا كه اين پژوهش روي انسان ها انجام ‌مي شود و كليه عوامل مزاحم آن بطوركامل قابل كنترل نبوده و مهمتر از همه آزمودني ها، بطور در دسترس انتخاب مي شوند و امكان نمونه گيري تصادفي وجود ندارد، در نتيجه اين پژوهش از نوع نيمه تجربي با طرح پيش آزمون و پس آزمون در يك گروه تجربي و يك گروه كنترل انجام مي شود. همچنين تحقيق از نظر هدف كاربردي، و از نظر اجرا ميداني محسوب مي شود يك هفته قبل از اجراي پژوهش، در جلسه توجيهي آزمودني ها با پروتكل تمرين آشنا شدند. در اين جلسه، علاوه بر آشنا سازي آزمودني ها با تمرينات هوازي، ويژگيهاي دموگرافيك آنها اندازه گيري شد. سپس آزمودني ها 48 ساعت قبل از شروع تمرينات در جلسه آزمون حاضر و از دو گروه تمريني و كنترل آزمون فرسودگي شغلي بعمل آمد و نمرات آنها ثبت شد. بعد از آن آزمودني هاي گروه تمرين در يك دوره 8 هفته اي و 4 جلسه در هفته تمرينات هوازي شركت كردند. اين تمرينات شامل گرم كردن، تمرين اصلي و سرد كردن بود. گرم كردن به اين ترتيب بود كه آزمودني ها به مدت 10 دقيقه آهسته مي دويدند. تمرين اصلي شامل انجام حركات پايه آمادگي جسماني (دويدن، پريدن و بازي با توپ مديسين بال) با شدت 60-80 درصد ضربان قلب بيشينه بود كه در جلسه اول و دوم به مدت 15 دقيقه انجام گرفت و به مرور تا پايان هشت هفته به 30 دقيقه افزايش يافت (هر جلسه نيم دقيقه به زمان تمرين اصلي اضافه شد). سرد كردن نيز شامل حركات كششي ايستا بود. تمرينات آزمودني ها توسط پژوهشگر كنترل مي شد و ضربان قلب آزمودني ها به طور مداوم به وسيله دستگاه ضربان سنج پولار چك مي شد.آزمودني هاي گروه كنترل در اين مدت هيچ برنامه فعاليت بدني منظمي نداشتند و تنها به فعاليت هاي طبيعي و روزمره خود پرداختند. بعد از اتمام هشت هفته، و پس از استراحت متناسب با فاصله روز اول آزمون گيري و شروع تمرينات (48 ساعت)، جلسه آخر آزمون گيري درست به مانند آزمون گيري اول انجام شد؛ و از دو گروه تمريني و كنترل آزمون فرسودگي شغلي بعمل آمد و نمرات آنها ثبت شد. ايزار اين پژوهش توسط مسلش (1981) ساخته شده است كه برآورد جديدي از پديده تنيدگي، يعني فرسودگي، مبتني است. اين پرسشنامه شامل 22 ماده است كه به سنجش خستگي عاطفي، پديده هاي شخصيت زدايي و فقدان موفقيت فردي در چهار چوب فعاليت حرفه اي پرداخته است و بخصوص براي سنجش و پيشگيري از فرسودگي در گروههاي حرفه اي مانند پرستاران و معلمان و غيره به كار برده مي شود. نحوه نمره گذاري ماده هاي اين پرسشنامه بر اساس مقياس ليكرت 7 درجه اي صورت مي گيرد. گزينه هاي اين آزمون با هرگز، خيلي كم، كم، متوسط، بالاي متوسط، زياد، خيلي زياد مشخص شده است كه به هنگام مطالعه اين مقياس توسط آزمودني، شخص احساس خود را با توجه به گزينه هاي تحت اختيار بيان مي كند . سوالات (1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16، 20) مربوط به خرده مقياس خستگي عاطفي مي باشند. سوالات (5، 10، 11، 15، 22) نيز مربوط به خرده مقياس شخصيت زدايي مي باشند و همچنين سئوالات (4، 7، 9، 12، 17، 18، 19، 21) مربوط به خرده مقياس فقدان موفقيت فردي مي باشند. امتياز بندي گزينه هاي اين آزمون بدين صورت مي باشد كه به هرگز امتياز صفر، خيلي كم امتياز 1، كم امتياز 2، متوسط امتياز 3، متوسط به بالا امتياز 4، زياد امتياز 5 و خيلي زياد امتياز 6 داده مي شود. البته سئوالات (1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16،20، 5، 10، 11، 15، 22) اين پرسشنامه جهت امتياز بندي به صورت معكوس و سوالات (4، 7، 9، 12، 17، 18، 19،21) به صورت مستقيم محاسبه مي شوند جامعه آماري اين پژوهش شامل كليه كارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامي واحد قروه مي باشد. تعداد 22 نفر از كارمندان مرد اين واحد دانشگاهي كه طي فراخوان، آمادگي خود را براي شركت در تحقيق اعلام كردند به صورت در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند. اطلاعات مربوط به ويژگي هاي دموگرافيك آنها بوسيله پرسشنامه اطلاعات فردي (دموگرافيك) جمع آوري شد. سپس اين 22 نفر پس از همگن سازي بر اساس سن، وضعيت تاهل، سابقه خدمت، وضعيت استخدامي و ميزان تحصيلات به دو گروه تجربي (12 نفر) و كنترل (10 نفر) تقسيم شدند. تمام آزمودني ها از سلامت جسماني كامل برخوردار بودند (تأييد پزشك). پژوهشگر با همگن‌سازي آزمودني‌ها (به جز موارد وراثتي) احتمال تأثيرپذيري متغير وابسته از متغيرهاي مخل را تا حد امكان كاهش داد. بعد از انتخاب آزمودني ها، رضايت نامه كتبي از آنها جهت شركت در پژوهش اخذ شد. جهت توصيف ويژگي هاي دموگرافيك مانند سن، وضعيت تاهل، سابقه خدمت، وضعيت استخدامي و ميزان تحصيلات آزمودني ها و همچنين توصيف متغيرهاي پژوهش از آمار توصيفي شامل شاخص هاي فراواني، ميانگين، انحراف معيار و جداول و نمودارها استفاده شد. همچنين در بخش آمار استنباطي جهت بررسي نوع توزيع داده ها و استفاده از آزمون هاي پارامتريك يا ناپارامتريك، از آزمون شاپيرو ويلك استفاده شد. با توجه به نرمال بودن متغير هاي پژوهش جهت مقايسه تغييرات متغيرهاي مورد مطالعه در دو گروه تمرين و كنترل از قبل تا بعد از تمرين، از آزمون تي مستقل استفاده شد (با توجه به اينكه گروه ها به صورت تصادفي انتخاب نشده بودند و همچنين بعضي از پيش شرط هاي آزمون تحليل كوواريانس فراهم نبود، از آزمون تحليل كوواريانس استفاده نشد). لازم به ذكر است براي تمام آزمونهاي آماري، سطح معني داري برابر با 01/0 در نظر گرفته شد. همچنين از نرم افزار آماري SPSS نسخه 23 جهت انجام محاسبات آماري، و از نرم افزار اكسل 2013 براي رسم نمودارها استفاده شد. يافته ها فرضيه پژوهش: يك دوره هشت هفته اي تمرين هوازي بر فرسودگي شغلي كارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامي واحد قروه تاثير گذار است. توصيف آماري فرسودگي شغلي در جدول 1 ارائه شده است. مقادير به ميانگين و انحراف معيار گزارش شده است. همانطور كه مشاهده مي شود، فرسودگي شغلي گروه تمرين هوازي نسبت به گروه كنترل، در بعد از تمرين هوازي كاهش خيلي بيشتري داشته است. جهت درك بهتر نمودار 1 ارائه شده است. نتايج آزمون تي مستقل جهت مقايسه تغييرات فرسودگي شغلي دو گروه در جدول 2 گزارش شده است. بحث و نتيجه گيري نتايج حاصل از فرضيه دوم پژوهش نشان داد كه هشت هفته تمرين هوازي باعث كاهش فرسودگي شغلي در كارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامي واحد قروه شد. اين نتيجه با نتايج پژوهش هاي مولارت و همكاران (2013)، مرادي (2013)، گربر و همكاران (2013)، صفايي و همكاران (1393)، رحيمي و همكاران (1393)، كريميان و همكاران (1391)، سلطانيان و امين بيدختي (1388)، مفلحي و قهرمان تبريزي (2008)، هنربخش و همكاران (1386) همسو و با نتايج پژوهش علوي و همكاران (1396)، ناهمسو مي باشد. با كاهش فشار رواني، فرسودگي شغلي نيز كاهش مي يابد. تمرينات بدني از دو راه بر روح و روان انسان اثر گذار است. يكي رها شدن آندروفين و دوم كاهش سطوح كورتيزول (هورموني كه با فشار عصبي در خون ترشح مي شود). بر اساس نظر متخصصان فيزيولوژي، آندرو فين ها داروهاي طبيعي كاهش درد هستند كه سبب به وجود آمدن احساسات خوشايند مي شوند. تمرينات بدني موجب افزايش سطوح ترشح آندروفين مي شود (كلاپ و همكاران، 1999). برخي محققان ديگر به اين نتيجه رسيدند كه تمرينات مناسب بدني در افزايش سطوح سروتونين (هورمون موثر در اصلاح خلق وخو) تاثير بسزايي دارند (دي لورنزو و همكاران، 1999)، بنابراين به نظر مي رسد ورزش كمك مي كند آندرفين و سروتونين بيشتري به بدن برسد و براي مدت طولاني تري در طول تمرين حفظ شود (كلاپ و همكاران، 1999). با توجه به تاثير تمرين هوازي بر فرسودگي شغلي كارمندان و نياز بسيار كم اين نوع تمرينات به امكانات و تجهيزات خاص و همچنين سادگي و عدم پيچيدگي اين نوع تمرينات به رياست واحد پيشنهاد مي شود تمرينات هوازي را به صورت روزانه در برنامه كارمندان بگنجاند (لازم به ذكر است كه يكي از بهترين انواع تمرين هوازي دويدن هاي آرام و پياده روي مي باشد كه بسيار ساده و كم هزينه بوده و تجهيزات خاصي را نياز ندارد)