تأملي در مفهوم‌شناسي حكمت (الگوي تعامل نظريه و عمل) در قرآن (ضرورت حاكميت حكمت در بطن و متن الگوي پيشرفت)

بدون ترديد يكي از كليدواژه‌هاي بنيادين و محوري قرآن در شناخت ماهيت و ذات انديشة اسلامي اصطلاح «حكمت» است. در ادامة كلام و متن مقاله از تبارشناسي اين واژه به تفصيل سخن خواهيم گفت اما در همين ابتدا بر اين نكته تأكيد نماييم كه حكمت، عنوان عام تمامي انديشه‌هاي نظري در اسلام نيز است و همچنين به‌عنوان كامل‌ترين معادل Philosophy در تاريخ انديشه اسلامي، تحليلي جامع و كامل در قرآن دارد. قرآن، منبع و مرجع حقيقي و اصيل تمامي انديشه‌ها، اعمال و احكام در تمدن اسلامي است فلذا، اين كتاب جامع، شرح كامل و دقيقي در باب حكمت دارد. اين واژه از يك‌سو مفهومي معادل كتاب دارد؛ يعني امري كه همچون كتاب بايد توسط پيامبران بر بشر تعليم شود: «وَيعَلِّمُهُمُ الْكتَابَ وَالْحِكمَةَ» و از سوي ديگر چنان با عمل پيوند خورده است كه گويي دقيقاً به معناي حكمتِ عملي است. مصداق برتر و اكمل اين رويكرد دوم نيز لقمان است؛ هم‌ او كه حكمت را از حق آموخته و تمامي مواعظ و توصيه‌هايش صورت ساده عملي و روشن دارد. به‌عبارتي حكمت او در عمل جاري است تا در نظر و نظربازي. وجوهات ديگري نيز در باب حكمت در قرآن و انديشه اسلامي مطرح است. مثلاً اين رويكرد ابن‌عربي كه كتاب را شريعت، و حكمت را طريقت يا علم باطن مي‌داند. مشروح معاني فوق در متن مقاله خواهد آمد، به‌ويژه با توجه به نسبت مهم و بنياديني كه ميان نظريه و عمل در بطن حكمت وجود دارد؛ امري كه اگر درك شود و تبديل به سنت جاري در تمدن اسلامي شود، الگويي كامل و متعالي براي ترقي و پيشرفت جامعه اسلامي خواهد بود.