مطالعات تاريخي و الگوي اسلامي–ايراني پيشرفت (مطالعه موردي: رساله منهاج العلي)

به استناد بند هاي 9 و 18 از پيش نويس سند مباني الگوي پايه پيشرفت ؛ خردمندي ، فضيلت مداري ، واقع نگري ، آزادي و عدالت از اركان پيشرفت و ترقي محسوب مي گردد. در تبيين افق و تدابير اين برنامه ، معرفي الگوهاي تاريخي و معاصر ايران اسلامي از پيش نيازها و بايسته هاي برنامه جامع پيشرفت كشوراست.در تاريخ معاصر ايران مساله پيشرفت و تبيين مدل ها و الگوهاي آن با مفاهيمي همچون «عدالت» ، «قانون» ، « آزادي » و « امنيت » به هم پيوسته است. «رسائل سياسي» به عنوان بخشي از منابع دست اول تاريخي در تلاش براي تبيين اين مفاهيم و ارايه الگويي مناسب و سازگار با فرهنگ اسلامي - ايراني براي پيشرفت و ترقي ، طرح هايي را ارايه كرده اند كه قابل مطالعه ، نقد و بررسي و بهره برداري است.«منهاج العلي » يكي از اين رسائل سياسي است كه نويسنده آن ، تلاش دارد به مدد عقل و خرد و با بهره مندي از شريعت الهي و سنت نبوي و مطالعات تاريخي ، مدلي از پيشرفت را ترسيم كند كه در آن به حفظ فرهنگ و سنن اسلامي - ملي تاكيد شده است.پژوهش حاضر تلاش دارد به اين ابهام پاسخ دهد. كه نويسنده اثر حاضر تا چه حد با مفهوم پيشرفت ، مباني ، اركان ، علل و دلايل آن آشنا بود ؟ و چه مدلي از پيشرفت را عرضه مي كرد ؟ بدين منظور با استفاده از روش تحقيق تحليلي - تبييني رساله «منهاج العلي » مورد نقد و بررسي قرار گرفته است. تمركز نويسنده معطوف به تبيين علل و دلايل ترقي و پيشرفت ، نتايج و آثار آن بوده است و فرضيه اصلي بهره مندي مولف رساله از تبيين هاي عقلاني و مطالعات تاريخي است. گردآوري داده هاي اطلاعاتي بر اساس روش كتابخانه ايي انجام يافته است.مهم ترين نتايج بدست آمده نشانگر آن است كه نويسنده اين رساله با بهرمندي از مطالعات تاريخي و گذار از توصيفات صرف ، به تبيين هاي عقلاني از مقوله ترقي و پيشرفت پرداخته ، عدالت و قانون را مهم ترين اركان آن دانسته است. الگوي پيشرفتي كه بهبهاني ارايه مي كند عدالت محور است.به استناد اين نظريه ، عدالت جوهره شريعت و پايه پيشرفت است.شكاكيت و ديدگاه انتقادي و انواع تبيين هاي عقلاني در اين اثر مشاهده مي شود.نويسنده تلاش كرده است با تبيين چرايي و چيستي جريان ترقي خواهي و غايت و سرانجام آن ، مدلي براي حركت ترقي خواهانه ايرانيان ارايه كند كه در آن هم بحران هاي اجتماعي ناشي از مدرنيسم اروپايي كنترل گردد و هم با نظام سلطه غربي كه از راه رواج ارزش هاي فرهنگي خود منابع معنوي و مادي كشور را به يغما مي برد مقابله شود.