مروري براثرات مخرب زيست‌محيطي احداث سدها بر رودخانه‌ها و لزوم بازنگري و اصلاح اين روند در ايران

هرگونه دست‌كاري منابع طبيعي مي‌تواند اثرات مخربي را به دنبال داشته باشد، اما بنا به ضرورت‌هاي موجود انسان ناگزير به احداث برخي سازه‌ها در طبيعت بوده است. سدها يكي از سازه‌هاي مهم در حوضه منابع آب مي‌باشند كه از گذشته تاكنون با اهداف مختلفي احداث شده‌اند و روند سدسازي در كشورهاي مختلف با كم و كيف و اهداف متفاوتي دنبال شده است. اگرچه در موارد ضروري احداث سدها جهت توليد برق و تأمين آب شرب غيرقابل انكار است، اما جداي از اين موارد هرگونه احداث سد مي‌تواند مشكلات و معضلات زيست‌محيطي، اجتماعي- اقتصادي، زمين‌شناسي و اقليمي غيرقابل جبراني را به دنبال داشته باشد. اگر روند سدسازي در چند سال اخير در كشور مورد بررسي قرار گيرد اثرات مخرب زيست‌محيطي زيادي در اثر احداث اين سدها به چشم مي‌خورد و به موارد متعددي از قبيل روند خشك شدن درياچه اروميه، شوري سد گتوند، خشك شدن پايين‌دست سدهاي زيادي و از بين رفتن فون و فلور رودخانۀ پايين‌دست سد و قطع ارتباط و تغذيه آبخوان‌ها و نهايتاً كاهش سطح ايستابي و خشكيدن برخي منابع آب سطحي، تجمع بيش از حد رسوبات در پشت مخزن سد از قبيل سد سفيدرود گيلان و وحدت كردستان، جلوگيري از مهاجرت ماهيان رودكوچ و عدم تكميل روند فيزيولوژيك تكثير و بقاي نسل ماهيان رودكوچ مثل ماهي آزاد و ماهيان خاوياري درياچه خزر، احداث سد در خروجي برخي درياچه‌هاي طبيعي مثل درياچه زريوار كردستان و تجمع بيش از حد رسوبات در كف و از بين بردن چشمه‌هاي بستر و همچنين با كاهش عمق درياچه رشد و پيشروي نيزار اطراف بيشتر و روند اختناق و پيري اين درياچه شديدتر شده است. برخي كارشناسان معتقدند سدهاي بزرگ با وزن بسيار زيادي كه به لايه‌هاي زيرين وارد مي‌كنند مي‌توانند سبب ايجاد زلزله در مناطق نزديك سد شوند. احداث سدها سبب زيرآب رفتن زيستگاه‌هاي مختلف گياهي، جانوري، مناطق روستايي و مسكوني و آثار باستاني خواهد شد و مي‌توانند اعتراض و نارضايتي مردم اين مناطق را به دنبال داشته باشند كه سد داريان استان كردستان از اين موارد است. همچنين سدها با خشكاندن سرشاخه‌هاي اصلي سبب ايجاد كانون‌هاي گردوغبار و طوفان‌هاي شن و نمك خواهد شد و اقليم مناطق را به‌راحتي دستخوش تغييرات ناخوشايندي خواهد كرد. در كل مي‌توان با اطمينان به بحث اثرات مخرب سدسازي اشاره كرد و براي اين روند در ايران چاره‌انديشي كرد و در حد امكان صاحب‌نظران، كارشناسان، دلسوزان و مسئولين مرتبط هرچه سريع‌تر در مورد اين روند سدسازي بازنگري جدي و عملي را انجام دهند.