ارزيابي آسيب‌پذيري اقتصادي بخش كشاورزي كشور از تغيير اقليم

در دهه‌هاي اخير بررسي آثار اقتصادي تغيير اقليم بر بخش كشاورزي و ارزيابي راهكارهاي تطبيق و سازگاري به اين تغييرات از موضوعات موردعلاقه اقتصاددانان كشاورزي است. در حال حاضر تغيير اقليم در سه محور؛ بررسي رخداد تغيير اقليم، پيامدهاي تغيير اقليم و بررسي راه‌هاي سازگاري و واكنش در مقابل تغيير اقليم مورد توجه مجامع علمي جهان قرار گرفته است. تغيير اقليم با مشخصه افزايش درجه حرارت و تغيير الگوي بارش‌ها در مقياس كلي در آينده امري اجتناب‌ناپذير بوده و اين موضوع منحصر به يك كشور يا منطقه‌اي خاص نيست. اگرچه تغيير اقليم تهديدي جدي براي امنيت غذايي جهاني محسوب نمي‌‌شود اما پيامدهاي آن از ديدگاه ملي، منطقه‌اي و محلي براي اغلب كشورهاي خشك و نيمه‌خشك ازجمله ايران كاملاً جدي است. تغيير در عرضه محصولات كشاورزي و به‌ويژه قيمت‌هاي نسبي آن‌ها در اثر تغيير اقليم، به تغيير ساختار تخصيص منابع توليد در درون بخش، تغيير مزيت‌هاي نسبي توليد به نفع يك منطقه و به زيان منطقه‌اي و حتي تغيير در ساختار اقتصادي و تجاري بسياري از كشورهايي كه در آن‌ها بخش كشاورزي محور فعاليت‌هاي اقتصادي است، منجر خواهد شد و آثار تغيير اقليم در تمام نقاط جهان يكسان نخواهد بود. پژوهش‌هايي كه در كشورهاي درحال‌توسعه در اين زمينه انجام ‌شده است در مقايسه با كشورهاي توسعه‌يافته بسيار اندك بوده و تصوير اين‌كه پيامدهاي تغيير اقليم بر بخش كشاورزي اين كشورها چه خواهد بود، تاكنون غير شفاف باقي‌مانده است. هدف بررسي ابعاد مختلف فرصت‌ها و خطرات ناشي از تغيير اقليم آتي كشور ايران بر بخش كشاورزي (شامل زراعت، باغباني، دام‌پروري و شيلات) است. علاوه بر آن، استراتژي‌هاي فني و اجرايي لازم جهت بهره‌برداري از فرصت‌ها و يا كاهش خطرات ناشي از تغيير اقليم كشور نيز مورد بررسي قرار خواهد گرفت. روش پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي است و استنباط مي‌شود كه پديدۀ تغيير اقليم در ايران به‌طور اجتناب‌ناپذيري اتفاق خواهد افتاد. قرار گرفتن ايران در عرض ميانه، وضعيت اقليمي خاصي را بر كشور حاكم ساخته است. نخست آن‌كه به سبب حاكميت پرفشار جنب حاره، كل مقدار بارش دريافتي ايران اندك است. دوم آن‌كه گسترش ايران بين مدار 25 تا 40 درجه شمالي، اقليم به نسبت گرمي را بر كشور چيره ساخته است. متوسط بارندگي در ايران در حدود 250 ميلي‌متر است كه اين مقدار كمتر از يك‌سوم متوسط بارش در دنيا (860 ميلي‌متر) است. از اين گذشته، توزيع بارش‌ها در ايران نيز بسيار نامتناسب است و در بسياري از مناطق كشور مقدار تبخير و تعرق بيش از مقدار بارش سالانه است. اين ويژگي‌ها موجب شده است كه حدود 35/5درصد سرزمين‌هاي آن داراي آب‌وهواي بسيار خشك، 29/9درصد خشك، 20/1 درصد نيمه‌خشك، 5 درصد مديترانه‌اي و10 درصد مرطوب (از نوع سرد كوهستاني)، باشد. درنتيجه بيش از 82 درصد قلمرو كشور در منطقۀ خشك و نيمه‌خشك قرار داشته و بخش كشاورزي همواره با كمبود بارش و خطر وقوع خشك‌سالي مواجه است