بررسي اثر تغييرات ‌اقليم‌ بر دبي رودخانه‌هاي زيرحوضه ميقان با استفاده از روابط رگرسيون و تحليل عاملي

تغييرات شرايط اقليمي بر روي منابع آب (سطحي و زيرزميني)، به يك صورت اثر نمي‌‌كند. دبي جريان‌هاي سطحي از عوامل هيدرولوژي حائز اهميت در حوضه‌هاي آبخيز به‌ويژه در مناطق خشك و نيمه‌خشك است. وقوع نوسانات آب‌وهوايي به‌صورت ماهانه و سالانه در اين مناطق، سبب بروز تغييراتي در دبي جريان‌هاي رودخانه‌اي مي‌شود. هدف از انجام اين تحقيق، كمي‌سازي ارتباط بين تغييرات عناصر آب‌وهوايي با دبي روان آب در حوضه آبخيز ميقان از طريق روابط همبستگي جفتي و روابط رگرسيون (خطي، تواني، نمايي، لگاريتمي) و تحليل عاملي بود. با دست‌يابي به داده‌هاي آب‌هاي سطحي ازطريق دفتر مطالعات منابع آب اداره كل امور آب حوضه ميقان اراك در فواصل زماني سال‌هاي 1391-1334، روند سالانه پارامترهاي اقليمي و دبي آب‌هاي سطحي با در نظر گرفتن مقدار بارش به‌عنوان شاخص تغيير اقليم، در طي دوره پنجاه‌ساله مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. بدين ترتيب با بررسي ده پارامتر آب‌وهوايي مؤثر در زير حوضه ميقان اراك با استفاده از همبستگي دو به دو و روش تحليل عاملي و تحليل خوشه‌اي با برنامه SPSS اقدام به ارزيابي اثرات اقليم بر منابع آب‌هاي سطحي گرديد. سپس با استفاده از تحليل‌هاي ‌آماري ‌چندمتغيره، در روش تحليل عاملي در مورد ترتيب ورود متغيرها به تحليل بر اساس چارچوب نظري يا تجربي تصميم‌گيري شد. شش متغير از ده عامل آب‌وهوايي و هيدرولوژيكي مورد بررسي، تنها روي عامل‌هاي بيشينه و كمينه دما داراي بار عاملي بيشتري بودند. بالاترين بار عاملي موجود، از سوي دو متغير يادشده (بيشينه و كمينه دما) در درجه اول بر متغير تبخير و پس از آن بر روي تعداد ساعات آفتابي و ضريب خشكي دما واقع شده است. سه عامل (دبي روان آب، عمق سفره آب و سرعت باد)، سه عامل ناهمبسته بودند كه عدم وجود همبستگي يا وجود همبستگي‌هاي بسيار ضعيف بين ده متغير در ارتباط با سه عامل يادشده بود. مدل‌هاي به كار رفته و روابط به‌دست‌آمده از اين تحقيق، ابزاري براي دست‌يابي به مدل‌هاي تغيير اقليم كارآمد بوده تا به‌وسيله آن‌ها بتوان شرايط گذشته را تحليل و شرايط آينده را پيش‌بيني نمود. بر اساس نتايج به‌دست‌آمده از ر ابطه رگرسيون، مقدار بارش در منطقه با شيب منفي 0/91 رو به كاهش بوده و پيامدهاي كاهش دبي جريان سطحي با شيب منفي 0/024 را به دنبال داشته است. پر باران‌ترين سال 1347 با 402 ميلي‌متر بارندگي و كم باران‌ترين سال1390 با 116/5 ميلي‌متر بارندگي است. بيشترين ميزان نقصان حاصل از تفاضل بارش سالانه نسبت به ميانگين دوره در سال‌هاي 1375 و 1390 مشاهده شد. كه به ترتيب در اين دو سال حدود 125 و 135 ميلي‌متر بارندگي نسبت به ميانگين كل دوره نقصان يافته است. با توجه به شيب تغييرات متغيرهاي وابسته، نقصان هرچند اندك ميزان بارش در طول دوره پنجاه‌ساله بر دبي جريان رودخانه‌ها تأثير بيشتري داشته است تا عمق آب زيرزميني.