بلاغت موسيقايي و وزن‌هاي هنري در اشعار گلستان؛ بررسي و تحليل اوزان اشعار فارسي و عربي سعدي در گلستان

درين مقاله وزنهاي اشعارِ موجود در گلستان سعدي، احصا، شمارش، و از منظر بلاغي و تناسب شكل با موضوع، بررسي شده¬اند. برخي از پژوهشگران، 27 وزن شعري را در آثار فارسيِ سعدي برشمرده¬اند؛ (اوزان اشعارِ عربي و وزنهاي اشعارِ گلستان را محسوب نداشته-اند) حال آنكه بنا به احصاي اين نگارنده، در مجموعِ آثار سعدي، 42 وزن عروضي وجود دارد. نكتۀ جالب آنكه، سعدي تنها در اشعار گلستان از 35 وزن عروضي استفاده كرده است؛ درحالي كه در مجموعِ ديگر آثارِ او، حتي با احتساب اوزان اشعار عربيِ او، 34 وزن عروضي به¬كار رفته است. در اين ميان، بدون احتساب اوزان مشترك، 8 وزنْ خاصۀ اشعار گلستان است كه در هيچيك از ديگر آثار سعدي به¬كار نرفته¬اند. ديگر مبحثِ اصليِ اين پژوهش، تحليل و نشان¬دادنِ يكي از مهم¬ترين ابعادِ تناسب شكل و محتوا در آثار سعدي، يعني تناسب وزن با محتواي اثر هنري، و به¬دست دادن نمونه¬هايي ازين مطلب و تحليل بلاغيِ آن¬ها از جنبۀ تطابق اوزان و بحور شعري با زمينۀ موضوعي، و ايراد سخن به مقتضاي حال است. در اين مقاله ابتدا بحرهاي خاصِ عربْ معرفي، و دربارۀ برخي از ابداعات و تصرّفاتِ هنريِ شعراي ايراني در اين بحرها توضيحاتي داده شده است؛ سپس به وزنهاي به¬كاررفته در اشعار فارسي و عربي گلستان، و در نهايتْ در بخشِ اصليِ مقاله، به توضيحاتي دربارۀ برخي از وزنهاي گلستان و هنرنمايي¬هاي بلاغيِ سعدي در اين¬باره پرداخته شده است. در مقالۀ حاضر همچنين از ضرورت آموزش قواعد كلي عروضِ عرب و شناختِ اجماليِ بُحور عرب براي دانشجويان زبان فارسي سخن گفته¬خواهد شد؛ امري بسيار ضروري كه هم در روخواني و خوانشِ صحيح، و نيز التذاذ هنري از متن بسيار كليدي است، و هم در مراحل پيشرفتۀ پژوهش، همچون تصحيح متن.