تحليل و بررسي انواع وجه‌شبه در گلستان سعدي

وجه شبه شباهت ايجاد شده بين مشبّه و مشبّهٌ‎به و مهمّ‌ترين بحث تشبيه است كه بر اساس آن متوجّه نوآوري يا تقليد هنرمند و همچنين تغيير نگرش ها و تغيير سبك ها مي شويم، وجه شبه همواره موردي ادعايي است؛ يعني هنرمند مدعي شباهت بين دو پديده يا دو چيز مي‌شود، منتها مورد ادعا به نحوي است كه جنبه‌ي اقناعي دارد، يعني بعد از ادعاي او ما قبول مي‌كنيم كه چنين شباهتي هست. وجه شبه بيش از هر ركن ديگر تشبيه، جهان خيالي شاعر را توصيف مي‌كند. در بلاغت سنّتي تقسيم‌بندي‌هاي متعدّدي از وجه شبه صورت گرفته مانند وجه شبه حسي و عقلي، حقيقي و خيالي، تمثيلي و غيرتمثيلي، مفرد و متعدّد و مركّب و وجه شبه دوگانه يا استخدام؛ در گلستان سعدي كه نمونه‌ي بلاغت نثر فارسي است با تنوعي از وجه شبه‎ها روبه‌رو مي‌شويم كه از دلايل اين تنوع نحوه‌ي بهره‌گيري خاص سعدي از وجه شبه‌هاي تمثيلي، كاركردي و دوگانه است. در اين مقاله سعي بر آن است تا با در نظر گرفتن تقسيم‎بندي‎هاي مختلف وجه شبه، ويژگي‌هاي سبكي سعدي را در بهره‌گيري از تشبيه نشان دهيم و به اين نتيجه برسيم كه كه تشبيه‌هاي سعدي در گلستان بيشتر از نوع تمثيلي و مركّب است كه در آن‌ها با بهره‌گيري از وجه شبه مركّب، به تقريب كلام خود در ذهن مخاطب مي‌پردازد، در ديباچه‌ي گلستان، با بسامد بالايي از اضافه‌هاي تشبيهي كه بليغ نيستند؛ يعني بعد از آن‌ها وجه شبه به صورت توضيحي كوتاه آمده است، روبه‎رو مي‌شويم؛ همچنين در اين اثر بسامد وجه شبه كاركردي كه در آن مشبّه شبيه مشبّهٌ‎به نيست، بلكه عملي شبيه مشبّه دارد، در مقابل وجه شبه‎هاي عقلي و حسي بسيار بالا است، به كار بردن وجه شبه دوگانه يا استخدام نيز، از ويژگي‌هاي سبكي سعدي‌ست، او در به كارگيري استخدام بيشتر به معاني مجازي كلمات نظر دارد.