نقش و جايگاه مشاهده و آزمايش در انديشه و عمل محمد بن زكرياي رازي

The Role and the Place of Observation and the Chemical, Medical Tests in Zakaraya Razi s Reflection and Behavior

ابوبكر محمد بن زكرياي رازي(251- 313 ه ق) يكي از پزشكان و دانشمندان ايراني بود كه براي اولين بار بر اهميت روشمند بودن تحقيقات و نقش آزمايش، آزمون و مشاهده در علوم پزشكي و شيمي تأكيد داشت. تحقيق حاضر با استفاده از مهمترين آثار محمد رازي در زمينه پزشكي و شيمي و با رويكرد تحليلي و توصيفي مي‌كوشد ابعاد استفاده رازي از روش مشاهده و آزمايش در اين علوم را مورد واكاوي قرار دهد. بديهي است هدف اصلي اين تحقيق بررسي راهبردها و تكاپوهاي محمد بن زكرياي رازي در توليد، رشد و اعتلاي علم مشاهده و آزمايش در تمدّن اسلامي بوده و اين مهم جدا از ويژگي‌هاي و جنبه‌هاي صرف پزشكي و شيميايي در نزد رازي است. به عبارتي بهتر اين تحقيق بر اهميت و جايگاه علم آزمايش و مشاهده در انديشه وعمل رازي به عنوان دانشي مضاف تأكيد دارد. فرضيه تحقيق نيز عبارت از اين مهم كه مشاهده، آزمايش و آزمون مهمترين مؤلفه‌هاي استفاده از رويكردهاي روشمند در مطالعات و تحقيقات محمد رازي در زمينه علوم تجربي هستند. همچنين نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه در تمدّن اسلامي كسي كه براي نخستين بار به صورت روشمند مشاهده، آزمايش و آزمون را به عرصه مطالعات و تحقيقات طبي و شيمي وارد كرده محمد رازي مي‌باشدكه برآيند آن، همخواني با رويكردها و روشهاي نوين و امروزين است كه تبلور آن در اكتشافات مهم رازي و ارتقاي علوم پزشكي و داروشناسي و شيمي توسط اين دانشمند ايراني بوده است. در نهايت مي‌توان رازي را در استفاده از آزمايش، مشاهده، استدلال، تجربه و عقل¬گرايي قرن¬ها پيشگام و پيشروتر از فرانسيس بيكن، رنه دكارت و ايمانوئل كانت در اروپا معرفي كرد.

Aboobakr Mohammad Ibn Zakariya Razi (251-313) is one of Iranian scientists and doctors who first found the importance of experiment, test, and observation in the medical sciences and chemistry. By using the most important works of Mohammad Ibn Zakariya Razi in the medical science and chemistry as well as the descriptive-analytical approach, the present study tries to excavate Razi s experimental methods in sciences. It is clear that the main goal of the study is to examine Mohammad Ibn Zakariya Razi s active approaches in developing the science of observation and experiment in the Islamic civilization that is one of the main features of medical sciences for him. In other words, this study has emphasized the place of experiment and observation in the reflection as the additional science. Finally, it is possible to take Razi as a pioneer comparing to Francis Beckon, Rene Descartes, Immanuel Kant in the experiments, observations, tests, and intellectuality