تفكر اپيدميولوژي باليني: يك واقعيت فراموش شده در دامپزشكي

استفاده از علم اپيدميولوژي در طب انساني و دامي در دنياي امروز بر كسي پوشيده نيست. اپيدميولوژي علاوه بر اين‌كه در پژوهش‌ها و استفاده از نتايج پژوهش‌ها كاربرد فراواني دارد؛ در علوم باليني هم جايگاه منحصر به‌فردي دارد. امروزه اهميت اين علم بر هيچ پزشك يا دامپزشكي پوشيده نيست. دامپزشكان با توجه به ماهيت كاري‎ خويش معمولاً با جمعيت‎هاي دامي سروكار دارند و از اين‎رو روش‎هاي اپيدميولوژيك مي‎توانند كمك زيادي به آن‎ها در تشخيص بهتر و درمان مؤثرتر بيماري‎ها كمك نمايد. دامپزشكان به‎علت اين‎كه بيماري‎ها را در منشأ و محل رخداد مطالعه مي‎كنند و هم‌چنين نگاه جمعيتي به بيماري‎ها دارند؛ معمولاً اين جمله در موردشان صدق مي‎كند كه: «همه دامپزشكان اپيدميولوژيست هستند». هدف نهايي اپيدميولوژي دامپزشكي چيزي جداي از هدف نهايي علم دامپزشكي يعني ارتقاي بهداشت عمومي و رفاه و بهره‌وري سرمايه‌ي دامي نيست. براي رسيدن به اين هدف لازم است دامپزشكان با اصول و مباني علم اپيدميولوژي و به‎ويژه اپيدميولوژي باليني آشنايي كافي را داشته باشند. سؤال اين‎جاست كه آيا مي‎توان بدون آشنايي با علم اپيدميولوژي در جهت افزايش توليدات يك جمعيت دامي تصميم درستي را اتخاذ نمود؟ آيا بدون دانش اپيدميولوژيك مي‎توان در سياست‎گذاري‎هاي كلان ملي و بين‎المللي تصميم مناسبي را اخذ كرد؟ سياست كشور در راستاي واردات محصولات دامي يا دام زنده چگونه بايد باشد؟ ايرادات اساسي در برنامه ملي كنترل سل، بروسلوز، تب‌برفكي، آنفلوانزاي فوق‌حاد پرندگان، سپتي‌سمي هموراژيك ويروسي ماهيان (VHS)، بيماري لكه سفيد ميگو (WSD) و ساير بيماري‌هاي تهديد كننده جمعيت دامي چيست؟ هميشه در ذهن پژوهشگران كلينيسين‎ها، استادان سؤال‌هايي مانند سؤال‌هاي بالا يا سؤال‌هاي ديگري مانند ارزيابي خطر بيماري‎ها، شناسايي منشأ و كنترل اپيدمي‎ها، ارزيابي اطمينان‎پذيري آزمون‎هاي تشخيصي، بار اقتصاد بيماري‎ها، ارزيابي هزينه-اثربخشي راه‎كارهاي مختلف كنترل بيماري‎ها، خطور مي‎كند كه پاسخ صحيح آن‎ها را در پررنگ نمودن دانش و نگاه اپيدميولوژيك در توليد و تفسير شواهد صحيح و تصميم‎گيري‎هاي مبتني بر شواهد مي‎توان پيدا نمود. اپيدميولوژي باليني به‌عنوان يكي از شاخه‌هاي علم اپيدميولوژي بوده، كه هدف آن كمك به كلينيسين‌ها و متخصصان رشته‌هاي مختلف علوم باليني است. اپيدميولوژي باليني قصد دارد با به‎كارگيري يافته‎هاي باليني و اصول اپيدميولوژي كلينيسين‎ها را در ارايه تشخيص و درمان بهتر راهنمايي نمايد. بر اساس مدل DEPTH (Diagnosis, Ethiologic, Prognosis, Therapy) كه از مهم‌ترين و رايج‌ترين مدل‌هاي اپيدميولوژي باليني است؛ اپيدميولوژي قصد دارد كه به كلينيسين‎ها در پيش‌برد اهداف آن‌ها در تشخيص، شناسايي منشأ، پيش‌آگهي و درمان بيماران كمك نمايد. در تشخيص بيماري‌ها معمولاً سؤالات كليدي كلينيسين‌ها تشخيص صحيح بيماران، چگونگي استفاده از آزمون‌هاي تشخيصي در تشخيص صحيح بيماران و دام‌هاي سالم است. معمولاً كلينيسين بايد بداند كه در چه مواقعي از آزمون‌هاي تشخيصي براي كمك به تشخيص بهتر بيماران كمك گيرد؛ چگونه نتايج آن‌ها را تفسير نمايد؛ چگونه نتايج اين آزمون‌ها مي‌تواند به تشخيص بهتر كمك نمايد؛ نتايج مثبت و منفي هر آزمون چقدر قابل اعتماد هستند، چگونه شاخص‌هايي مانند ميزان‌هاي شيوع لحظه‌اي و دوره‌اي يا ميزان‌هاي بروز و بروز تجمعي بيماري مي‌توانند در تشخيص بيماري كمك كننده باشند و ... . در بحث شناسايي عوامل مؤثر بر رخداد بيماري‌ها معمولاً سؤال‌هايي در رابطه با منشأ و سبب‌هاي بيماري‌ها، ويژگي‌هاي دخيل در بيماري‌زايي و حدت عامل بيماري‌زا، عوامل ميزباني، محيطي و ... كه در بيمار شدن قسمتي از جمعيت نقش دارند، چگونه مي‌توان جلوي طغيان بيماري را گرفت، چرا برخي از بيماري‌ها قدرت انتشار بيشتر و توان اپيدميك شدن را دارند، چگونه مي‌توان يك بيماري را كنترل و پيشگيري نمود و ... وجود دارند كه بايد پاسخ درستي براي آن‌ها يافت. در بخش پيش‌آگهي بيماري معمولاً برآورد پيش‌آگهي يك بيمار كه يكي از مهم‌ترين سؤال‌ها هم براي صاحب حيوان و هم براي كلينيسين است. در اين قسمت هم‌چنين سؤال‌هاي ديگري مانند پيش‌آگهي بيمار در صورتي‌كه درماني صورت نگيرد يا اين‌كه بيمار درمان شود چقدر است؟ چگونه درمان يا واكسيناسيون دام‌ها مي‌تواند به كنترل عفونت كمك‌ كند؟ براي واكسيناسيون دام‌ها واكسن در چه نسبتي از جمعيت بايد باعث ايمني شود تا جلوي اپيدمي بيماري گرفته شود، مطرح است. در بحث درمان مسايل مهمي كه مطرح هستند مي‌توان به چالش‌هاي درماني، چگونه درمان پيش‌آگهي بيماري را بهبود مي‌بخشد، اثربخشي و تاثير مداخله‌هاي مختلف، فوايد و عوارض جانبي درمان در صورت درمان، اثربخشي درمان‌ها و مداخله‌هاي مختلف و … مي‌تواند اشاره نمود. از ديگر موارد مهمي كه در بالين بيمار مهم هستند و مي‌توانند بر تصميم درمان‌گر تأثير گذارد مسايل اقتصادي هستند كه معمولاً فاكتور مهمي در تصميم دامدار و دامپزشك براي درمان حيوان است. معمولاً اپيدميولوژي شواهد متعددي را در براي پاسخ به اين سؤال‌ها جمع‌آوري و استفاده مي‌نمايد. در بخش تشخيص و پيش‌آگهي معمولاً شواهد و مطالعه‌هاي توصيفي مي‌توانند كمك‌كننده باشند. در قسمت شناسايي عوامل مؤثر بر رخداد بيماري و درمان بيماري‌ها مطالعه‌هاي تحليلي مي‌توانند به پژوهشگر و كلينيسين كمك‌كننده باشند. در اين مطالعه‌ها كلينيسين بايد با تحليل عليتي و خطاهاي آن مانند تورش، مخدوش‌كنندگي، اثر متقابل آشنايي داشته باشد و بتواند اين مباحث را به شيوه دقيق در تصميم‌گيري‌هاي خود اعمال نمايد. براي مثال ممكن است درماني در نژادهاي مختلف حيوانات اثرات متفاوت داشته باشد كه در اين صورت كلينيسين بايد با توجه به اثر متقابل بين نژاد و نوع درمان بتواند براي هر نژادي بهترين تجويز را داشته باشد. سؤال مهم و اساسي در استفاده از اين شواهد اين است كه نقش اين مطالعات و شواهد در بالين و تصميم‌گيري باليني چقدر است؟ تا چه اندازه دامپزشكان باليني از اين دانش براي تصميم‌گيري باليني خود استفاده مي‌كنند؟ به نظر مي‌رسد زمان آن رسيده است كه نقش اپيدميولوژي به‌ويژه اپيدميولوژي باليني را در تصميم‌گيري‌هاي درماني و پيشگيري از بيماري‌ها تقويت نمود. بايد نقش اپيدميولوژي باليني و اقتصاد را در برنامه درسي دكتري عمومي دامپزشكي تقويت نمود كه خوشبختانه در بازتگري برنامه درسي دكتري عمومي دامپزشكي درس «اقتصاد دامپزشكي» به مجم.عه دروس اين مقطع تحصيلي اضافه شده است. همان‌گونه كه نقش اپيدميولوژي و بهداشت عمومي در رشته‌هاي پزشكي طي سال‌هاي اخير رشد چشم‌گير داشته است. اميد است با تقويت دانش اپيدميولوژيك و در نهايت نگاه موشكافانه اپيدميولوژيك در دانشجويان، كلينيسن‌ها و سياست‌گذاران دامپزشكي كشور بتوان نظام سلامت بهتري را چه در دامپزشكي و چه بهداشت عمومي طراحي و ايجاد نمود. بدون شك مي‌توان گفت كه زمان آن رسيده است كه دامپزشكي از سرنگ براي تشخيص و كنترل بيماري‌هاي به استراتژي براي كنترل بيماري‌ها سوق پيدا كند. با تقويت تفكر اپيدميولوژي باليني مي‌توان انتظار داشت كه دامپزشكان دانش‌آموخته از دانشگاه‌ها بتوانند راهكارهاي پايش، مراقبت، پيشگيري، كنترل، حذف و ريشه‌كني بيماري‌هاي دامي را طراحي و در كشور اجرا نمايند. آموزش فعلي دامپزشكي كشور، دانشجويان را از نظر تكنيكي و تشخيصي قوي نموده، اما توان مديريتي و برنامه‌ريزي مبارزه با بيماري‌ها را در آن‌ها تقويت نمي‌نمايد.