هاري در ايران: گذشته، حال و آينده

از بين 1415 عامل بيماري‌زاي شناخته شده در انسان، 868 مورد (61 درصد) به‌طور مستقيم يا غير مستقيم قابل انتقال از طريق حيوانات هستند. طي 30 سال اخير، بسياري از بيماري‌هاي عفوني جديد شايع شده است كه بخش وسيعي از آن‌ها جزء گروه بيماري‌هاي قابل انتقال بين انسان و حيوان (زئونوزها) هستند. اين نوع بيماري‌ها 175 مورد (12 درصد) بيماري‌هاي عفوني شناخته شده در انسان هستند. از بين اين 175 عفونت، 132 مورد بيماري‌هايي هستند كه از حيوان به انسان سرايت مي‌كنند. از بين 30 سلاح شناخته شده بيولوژيك در دنيا به جز چند مورد استثنا بقيه جزء عوامل بيماري‌هاي حيواني محسوب مي‌شوند. از بين 217 عامل بيماري‌زاي ويروسي و پريوني شناخته شده در انسان، 165 عامل از حيوانات به انسان منتقل مي‌شوند و 77 مورد از اين تعداد جزء عفونت‌هاي بازپديد يا نوپديد هستند. هاري يك بيماري ويروسي‌ دستگاه عصبي مركزي (CNS) است كه انسان و حيوانات خونگرم را درگير مي‌كند. ويروس عامل ايجاد كننده اين بيماري متعلق به جنس ليساويروس (Lyssavirus) است، كه در خانواده رابدوويريده (Rhabdoviridae) جاي مي‌گيرد. اين خانواده جزء RNA ويروس‌ها بوده و وجه تسميه آن‌ها شباهت ظاهري اين ويروس‌ها به فشنگ است. رابدو (Rhabdos) در زبان يوناني به معني «فشنگ» است. ليسا (Lyssa) در اساطير يونان باستان نام «خداي ديوانگي و خشم و غضب» است. واژه‌ي rabies از ريشه‌ي لاتين به معني «ديوانگي» گرفته شده است. هاري يكي‌ از قديمي‌ترين زئونوزهاي شناخته شده در جهان است. اين بيماري همچنان رتبه‌ي نخست خود را در ميان كشنده‌ترين عفونت‌ها حفظ كرده است. اين بيماري با نام‌هاي سگ ديوانه، روباه مهربان، ترس از آب (Hydrophobia) و ترس از نور نيز شناخته مي‌شود. تا پيش از اين‌كه رابرت كخ دانشمند آلماني در قرن 19 ميلادي باسيل شاربن را شناسايي كند، مردم آن زمان هر نوع بيماري را به غضب و خشم خدايان و نفوذ ارواح خبيث و شياطين به بدن افراد نسبت مي‌دادند كه هاري نيز از اين نظر مستثني نبود و افراد هار را بنابر همين اعتقادات از شهر و روستا بيرون مي‌راندند. در 132 سال پيش در تاريخ ششم ژولاي سال 1885 ميلادي مصادف با 15 تيرماه، پسر بچه 9 ساله‌اي به نام جوزف مايستر در حالي كه از 14 نقطه بدن توسط يك سگ هار مجروح شده بود، به لويي پاستور مراجعه نمود و پاستور وي را با روش واكسيناسيون ابداعي خود كه با دوزهاي متفاوت افزايشي تزريق مي‌شد از ابتلا به هاري و مرگ نجات داد. به دليل مقارن بودن 15 تير با مناسبت ديگري تصميم گرفته شد كه 13 تير ماه به عنوان «روز ملي مبارزه با بيماري‌هاي قابل انتقال بين انسان و حيوان» نام‌گذاري شود كه متأسفانه چند سالي است اين روز از تقويم ملي كشور حذف شده است.