سنجش فشردگي فرم شهري با هدف ارزيابي پايداري الگوي توسعه در كلان شهرمشهد

Compact urban form measurement aimed to assess the sustainability of development in the metropolitan city of Mashhad

فشردگي يا پراكندگي ساختار فضايي شهر يكي از مهم‌ترين عوامل پايداري شهر به شمار مي‌آيد. در اين مقاله با استفاده از 3 شاخص فرم شهر يعني تراكم، تنوع، مركزيت تلاش شده است تا درجه فشردگي شهر به لحاظ پايداري فرم شهري مشخص‌شده و اين ميزان پايداري در سطح مناطق شهر مشهد با يكديگر مقايسه گردد. بدين منظور از روش‌هاي خودهمبستگي فضايي (موران و گري) و ضرايب آنتروپي و جيني به استفاده‌شده است. ضرايب نشان مي‌دهد كه ناپايداري در فرم شهر مشهد به‌وضوح ديده مي‌شود. نابرابري و ناهمسنگي در توزيع و تراكم جمعيت و اشتغال، پراكنش بي‌برنامه الگوي توسعه شهر (گري 2/1) از مشكلات ساختاري فرم شهر مشهد است. درعين‌حال با محاسبه مركزيت و ضريب به‌دست‌آمده از موران (07/0- و 11/0-) به نظر مي‌رسد فرم شهر از حالت تك هسته مركزي به چندهسته‌اي با مركزيت ثانويه مناطق 1 و 8 و 11 تغيير مي‌يابد؛ كه اين نشان‌دهنده پايداري تدريجي فرم شهر است اما روشن است كه براي افزايش پايداري فرم شهر بايد الگوي توسعه مشهد به سمت افزايش فشردگي، توزيع متعادل مشاغل و خدمات و نيز افزايش سطح برخورداري از كاربري تركيبي حركت كند.

compactness or dispersion of urban spatial structure is one of the most important factors of sustainability of the city. In this paper, by using three indicators of urban form namely density, diversity and centrality, the degree of urban compactness specified in term of sustainability of urban form and then sustainability of urban areas of Mashhad compare to each other. For this purpose, methods of spatial autocorrelation (Moran and Gary) and entropy and Gini coefficients has been used. Coefficients indicate that unsustainability is clearly seen in the form of Mashhad. Inequality and lack of balance between the distribution and density of population and employment and unplanned urban development pattern (Gray 2/1) are structural problems of form of Mashhad. Nevertheless by calculating centrality and coefficient obtained moran(0.11 and -0.07) seem the form of city has been changed from concentric single-core form to polycntric form with second centrality of 1,8 and 11 urban areas. This indicate the progressive sustainability of urban form but the development pattern of Mashhad should be directed to rise of compactness, balanced destributions of employments and services and also increasing the level of access of mixed land use.