بررسي كاشت گياه اسفرزه در استان خراسان جنوبي

گياه دارويي به گياهي گفته مي شود كه داراي ويژگي خاصي براي سلامت انسان يا حيوان باشد. گياهان منبع مهمي از دارو در طي هزاران سال بوده اند و حتي امروزه گياهان دارويي منابع خيلي مهمي از دارو هاي حفاظت كننده زندگي براي اكثريت جمعيت جهان مي باشد. با افزايش شناخت جنبه هاي مخاطره آميز از دارو هاي سنتزي، علاقه به استفاده دارو هاي گياهي در تمام دنيا رواج پيدا كرد. ايران با تنوع اقليمي و گونه هاي گياهي زياد بستري مناسب جهت كشت و پرورش گياهان دارويي است. اسفرزه از جمله گياهاني است علاوه بر طب سنتي در علم پزشكي نوين نيز كاربرد هاي فراوان داشته و محققان و داروسازان قرن 21 را ترغيب به تحقيق و پژوهش بر روي اين گياه نموده است. در حال حاضر توليد اين محصول جز 15 گونه اول دارويي قرار گرفته است و پرداختن به زراعت آن از اولويت اقتصادي برخوردار است. اسفرزه با نام جنس Plantago و نام انگليسي Flea wort متعلق به خانواده بارهنگ و از راسته لاميال داراي 250 گونه است. دو گونه مهم اين جنس Plantago ovata Forsk و Plantago psyllium L. در ايران تحت نام اسفرزه خوانده مي شوند . 1. P. ovata Forsk گياهي يك ساله كه پوشيده از كرك هاي نرم و بسيار كم مي باشد. داراي ساقه اي به طول 5 الي 8 سانتيمتر و غالباً خميده است. برگ ها كاملا خطي و باريك يا سرنيزه اي و گل هاي آن سبز متمايل به قهواه اي و مجتمع هاي در خوشه هايي اتوانه اي تخم مرغي هستند دانه هايي باريك و غشايي به رنگ قهوه اي روشن مي باشد. وزن هزار دانه اين گياه به طور متوسط 1.9 گرم مي باشد. داراي ريشه اي راست به طول 20 تا 30 است. 2. P. psyllium L. گياهي يك ساله داراي ساقه اي به طول 15 الي 40 سانتيمتر ايستاده مي باشد. بوته با كرك هايي محكم و كوتاه پوشيده شده است و برگ ها ني باريك و خطي بوده با كرك هاي غده اي است با طول 2 تا 4 سانتيمتر مي باشد. گل ها بسيار ريز و سفيد متمايل به سبز هستند. سنبله ها در انتهاي دم گل هايي كمي بزرگتر از برگ ها به طول 4.5 تا 5 سانتيمتر قرار دارد. دانه ها بيضي شكل و براق قهوه اي متمايل به قرمز مي باشند. اسفرزه به خاكي با زهكشي خوب نياز دارد، بهترين خاك لومي شني تا لومي است و PH مطلوب آن در حدود 7 تا 8 است. اين گياه در بيشتر دوره رشد به اقليم خشك و خنك نياز داشته در نتيجه در مناطق گرم سير در آبان ماه كشت مي شود. همچنين شرايط اقليمي در مرحله آخر رشد به ميزان زيادي روي عملكرد بذر تأثير دارد و حتي باران ملايم در اين مرحله بسيار زيان آور است. در طي دوره رشد شب هاي خنك رشد و عملكرد بذر را افزايش مي دهد، روز هاي آفتابي و هواي صاف و گرم ظي دوره رسيدن و فصل برداشت لازم مي باشد. اسفرزه به 5 يا 6 آبياري سبك براي حصول عملكرد مناسب نياز دارد. عمق كاشت مناسب بذر اسفرزه حدود 0.5 سانتيمتر است، مقدار بذر مصرفي براي كاشت هر هكتار از 4 تا 10 كيلوگرم بسته به روش كشت متغيير است. دوره رشد اين گياه كوتاه بوده و به يك تا دوبار وجين در طول دوره رشد خود نياز دارد. مرحله رسيدگي بذور زماني است كه با فشار دادن خوشه بين انگشتان منجر به آزاد شدن بذور شود. متوسط عملكرد دانه اسفرزه در هكتار حدود 1 تن است. 90 درصد بذور اسفرزه در دماي 5 تا 10 درجه سانتيگراد سبز مي شوند، با افزايش حرارت جوانه زني كاهش مي يابد طوري كه در دماي بين 20 تا 25 درجه سانتيگراد جوانه زني 55 درصد كاهش مي يابد.. با توجه به آمار هاي هواشناسي شهرستان بيرجند و ميانگين هاي 55 ساله (از سال 1955 تا 2010، سايت هواشناسي چهارمحال و بختياري،) بهمن ماه با ميانگين دماي 7 درجه سانتيگراد و ميانگين حدقل دماي ثبت شده در طول بازه آماري موجود در بهمن ماه و اسفند ماهبه ترتيب با 8- و 3.6- مناسب ترين زمان كشت اين محصول در اين منطقه است. كشت اسفرزه در اسفند ماه با توجه به ميانگين حداكثر دماي ثبت شده در طول بازه آماري موجود براي اسفند ماه معادل 26 درجه سانتيگراد توجيه اجرايي ندارد. زمان برداشت اسفرزه نيز طيق آمار ها و نياز گرمايي گياه اسفرزه زمان رسيدگي كامل گياه را اواخر ارديبهشت ماه تا اوايل خرداد تعيين كرد.