بررسي تطبيقي تكوين و شكل گيري مراتب بي‏خويشتني در اشعار مولانا و فضاي معماري مسجد جامع اصفهان

A comparative study of formative stages of alienation in Rumi s poetry and architecture of the central Mosque of Isfahan

بي‎خويشتني در فضاي شعر مولا‎‎‎‎نا، با كاربرد امروزي آن متفاوت است. اين مفهوم، به عنوان يك تجربه حسي و به معناي رهايي از خود و خود‎فراموشي، جهت وحدت با او ، يعني معشوق است. كاربرد اين اصطلاح، در اشعار مولانا نشانگر مراتبي است و با شروطي چون، عقد ارادت آغاز گشته، پس از رهايي از غير خودي و رسيدن به خود، در نهايت به تهي گشتن از خود و خود‎فراموشي ميانجامد. بي‎خويشتني، در مشرب عرفان بسيار رايج است و به مفهوم يافتن حقيقت در خود، از طريق خالي گشتن از ماسوي‎الله و سپس به فعليت درآوردن نيروي بالقوه الهي و فنا في‎الله است. در اين پژوهش به بررسي تطبيقي دو حوزه شعر و معماري در وادي مشترك عرفان پرداخته شد. از اين رو ابتدا با بررسي دو اثر صاحب ارزش مولانا، كليات ديوان شمس و مثنوي معنوي، به ارتباط مفاهيم و اصطلاحات رايج و مرتبط با مراتب بي‎خويشتني مبادرت ورزيده شد. سپس طي طريق به بررسي تطبيقي اين مفهوم با يكي از اصول مراتبي عرفاني، در معماري مسجد جامع اصفهان، از محور درآيگاه تا فضاي گنبدخانه، پرداخته شد. به نظر مي‎رسد، سير مراتب دستيابي به بي‎خويشتني در شعر مولانا كه با مفاهيم، عقد ارادت، تبتل و فنا در ارتباط است، قابل تطبيق با مراتب اتصال، انتقال و وصل، در فضاي معماري مسجد باشد. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه صور محسوس اين مراتب، در آثار مولانا، به صورت شعر و اصطلاحات و در معماري مسجد به طور اخص، مسجد جامع اصفهان به صورت معاني نمادين در اجزاء شكل دهنده آن، قابل رويت است. در طي پژوهش از نظرات و تفاسير عبدالحسين زرين‏كوب در حوزه ادبيات و آراي نادر اردلان، سيد حسين نصر، بوركهارت و ديگر محققين در حوزه هنر و معماري بهره گرفته شد. هدف از مطالعه حاضر، اثبات سرچشمه اشتراكات شعر عارفانه مولانا و معماري مسجد است. روش تحقيق از نوع تحليلي-توصيفي بوده و ابزار تحقيق، مطالعه كتابخانه‎اي و بررسي اسناد و مدارك مكتوب است.

Alienation in the space of Rumi’s poetry, is different with its modern usage. This concept, as a sensory experience and means of getting rid of self to unity with him the God. The use of this term in Rumi s poetry reflects different levels and on terms such as promis begun, after getting rid of outsiders and their reach, eventually depleting your homebrew and leads forget. Alienation, is very common in the mystical doctrine and the concept of truth itself, through the empty navigation from God and then the actualization of the potential of the divine and Fana fi Allah . In this research, we have paided a comparative study of mystical poetry and architecture in common ground. The first two works by examining the value of Rumi s Masnavi and Shams Divan, to communicate concepts and terminology associated with the far more common and will engage alienation. Then, through a comparative study of the concept of hierarchical principles mystical, central Mosque of Isfahan architecture were discussed. It seems, alienation in Rumi s poetry with far reaching implications, concluding promis, Tabattol and Fana adaptable to even connect, transfer architecture of the mosque. In a study of opinions and interpretations in the field of literature and ideas Seyyed Abdul Hossein Zarrinkoub and Nader Ardalan, Nasr, Burckhardt and others in the field of art and architecture were used. The aim of the present study demonstrate common source of mystical poetry of Rumi and architecture of the mosque. The research method is descriptive-analytical and research tools, research library and documentation is written.