ارزيابي كيفي نحوۀ ارائۀ اطلاعات كپي رايت در وب‌سايت كتابخانه‌هاي ديجيتال

امروزه يكي از دشوارترين چالش‌هايي كه كتابخانه‌هاي ديجيتال با آن مواجه هستند چالش كپي رايت است كه گاه باعث مي‌شود آنها را از ارائه خدمات مطلوب و مورد نياز جامعه كاربران باز بدارد. وب‌سايت كتابخانه‌هاي ديجيتال مي‌تواند محلي براي عرضه تدابير و راهكارهاي انديشه شده در زمينه كپي رايت باشد. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا وضعيت عرضه ارائه اطلاعات كپي رايت در برخي از مهم‌ترين وب سايت‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتال با رويكرد كيفي مورد ارزيابي قرار گيرد و به مسائل و راهكارهاي ارتقاء وضعيت ارائه بهتر اين نوع از اطلاعات مهم پرداخته شود. پژوهش حاضر با رويكردي كيفي و با استفاده از روش مطالعه موردي يا موردكاوي انجام شده است. تعداد 25 وب‌سايت كتابخانه ديجيتال به شيوه نمونه‌گيري هدفمند به عنوان نمونه انتخاب شدند. براي تحليل داده‌ها، از روش تطبيق الگوهاي موجود در زمينه ارائه كپي رايت در كتابخانه‌هاي ديجيتال مورد بررسي استفاده شد. روش گردآوري داده‌ها مشاهده و بررسي مستندات ارائه شده در وب‌سايت كتابخانه‌هاي ديجيتال در زمينه كپي رايت است. يافته‌ها نشان داد كهوب‌سايت‌ كتابخانه‌هاي ديجيتال مورد بررسي در اين پژوهش از جمله معدود وب‌سايت‌هايي هستند كه اطلاعاتي در رابطه با كپي رايت ارائه مي‌دهند. اغلب آنها نيز به نظر مي‌رسد كه اين اطلاعات را به صورت بسيار مختصر و محدود و صرفاً براي رفع تكليف عرضه كرده‌اند. همچنين يكدستي لازم براي مكان ارائه اطلاعات و عناوين انتخاب شده براي معرفي اين نوع از اطلاعات در وب‌سايت كتابخانه‌هاي ديجيتال مورد بررسي وجود ندارد. كتابخانه‌هاي ديجيتال مورد بررسي به منظور رفع چالش‌هاي كپي رايت، راهكارها و محدوديت‌هايي را درنظر گرفته‌اند. استفاده منصفانه، حوزه دسترسي عمومي و جنبش دسترسي آزاد از جمله اين مفاهيم و تلاش‌هايي هستند كه زمينه ارائه خدمات سودمند را به كتابخانه‌هاي ديجيتال مي‌دهند. بررسي تجربه‌هاي ثبت شده در وب‌سايت‌هاي مورد بررسي همچنين نشان مي‌دهد كه خلاقيت‌هايي نيز از سوي دست‌اندركاران كتابخانه‌هاي ديجيتال صورت پذيرفته است. از آن جمله مي‌توان به ابتكار فراهم كردن امكان اعتراض دارندگان مجوز كپي رايت و قول براي حذف منبع از چرخه خدمات عمومي بلافاصله پس از دريافت اعتراض اشاره كرد. ارائه آموزش‌هاي مناسب در حوزه كپي رايت نيز يكي از وظايف مهم كتابخانه‎‌هاي ديجيتال است كه يافته‌ها نشان داد كه تعدادي از كتابخانه‌هاي ديجيتال مورد بررسي نسبت به اين وظيفه خود غفلت كرده‌اند. ضرورت تشكيل كميته كپي رايت و تدوين طرح مناسب براي ارائه آموزش‌هاي مجازي در راستاي توسعه سواد اطلاعاتي جامعه كاربران از جمله پيشنهادهاي پژوهش حاضر است.