استراتژي هاي كاهش مصرف آب در زراعت برنج خوزستان

بحران آب بطور اساسي سيستم توليد برنج مبتني بر آبياري و امنيت غذايي در آسيا را تهديد مي كند و از ساليان گذشته روند رو به رشدي از كمبود آب در دنيا و فشار براي كاهش استفاده از آب جهت آبياري در كشاورزي به خصوص در آسيا با 90 درصد آب شيرين وجود داشته است لذا براي حفظ و ذخيره آب مديريت در زراعت برنج تحت آبياري يك هدف مهم محسوب مي شود. زيرا بيش از 30 درصد اراضي برنج با مصرف حدود 50 درصد آب تحت آبياري كشت مي شوند (باركر و همكاران، 1999). با توجه به منابع آب در مناطق برنج خيز دنيا در حدود 45 درصد از كل اراضي برنجكاري و نزديك به 25 درصد از توليد برنج با استفاده از آب باران و تحت شرايط لولند و آّپلند توليد مي شوند در حالي كه بيش از 75 درصد از برنج موجود از 79 ميليون هكتار اراضي تحت آبياري حاصل مي گردد (تونگ و بومن، 2001). ميزان آب مصرفي براي تهيه زمين در مناطق گرمسيري از 160-1580 ميليمتر و مقدار كل آب مصرفي از 1000- 2000 ميليمتر در طي فصل رشد متفاوت مي باشد (بومن، 2001). در كشور ما برنج يك محصول استراتژيك محسوب مي شود و علاوه بر مازندران و گيلان 25-30 درصد از سطح زير كشت آن مربوط به ساير مناطق كشور مي باشد كه در اين ميان استان خوزستان با ميانگين ساليانه 55-60 هزار هكتار داراي مقام چهارم مي باشد (بي نام، 1393). درجه حرارت و تشعشع بسيار زياد در دوره رشد برنج، شيوه آبياري غرقابي مستقيم (جريان مداوم آب در روز و قطع آب در شب) با هدف كاهش دماي آب پاي بوته و ايجاد ميكروكليماي خنك در داخل كانوپي، دانش فني پائين زارعين برنجكار در زمينه مديريت مزرعه اي بخصوص شيوه مناسب تهيه زمين در دو سيستم كاشت رايج استان و تفاوت در خصوصيات مورفولوژي و فيزيولوژيك ارقام برنج از جمله طول دوره رشد باعث مي شود كه ميزان آب مصرفي برنج به مراتب بيشتر از ساير مناطق برنج خيز كشور بخصوص استان هاي گيلان و مازندران مي باشد. از طرفي دامنه سازگاري اين گياه به مديريت‌هاي مختلف آبياري و ذهنيت نادرست زارعين برنجكار در انگاشت وفور آب به دليل عدم تحويل حجمي آن و نقش آبياري مداوم و زياد در كنترل علف‌هاي هرز نيز منجر به مصرف زياد آب به بيش از نياز واقعي گياه مي‌گردد. لذا صرفه‌جويي در آب مصرفي زراعت برنج علاوه بر ايجاد زمينه براي گسترش احتمالي سطح زير كشت و افزايش توليد نهايي منجر به جلوگيري از بروز مشكلات در دسترسي آب براي ساير محصولات تابستانه رقيب و تخريب اراضي به صورت بالا آمدن سطح ايستابي و ماندابي مي‌شود. بنابراين ضروري است با اتخاذ تمهيداتي مانند تغيير يا اصلاح روش هاي كاشت و خاك‌ورزي، كاهش زمان آبياري، قطع آب در مقاطعي از دوره رشد، كاهش مقدار آب و تغيير شيوه آبياري، از مصرف بي‌رويه آب جلوگيري نمود و در يك برنامه‌ريزي چند ساله و فرآيندي گام به گام با انجام اقداماتي زيربنايي نظير تسطيح و يكپارچه‌سازي اراضي، مديريت‌هايي از آبياري را كه قابل پذيرش براي زارعين باشد آزمون و توصيه نمود. چون ميزان آب قابل دسترس يكي از فاكتورهاي تعيين كننده سطح زير كشت برنج در استان محسوب مي‌شود. به طوري كه طي در سال هاي با محدوديت شديد آبي، مقدار آن نسبت به شرايط مطلوب به ميزان 75% كاهش مي يابد. وقوع چنين شرايطي نه تنها تاثير سوء قابل توجه اي بر توليد كلان برنج استان خواهد داشت بلكه مي تواند بر اقتصاد معيشتي زارعين برنجكار خسارت جبران ناپذيري داشته باشد. با توجه به اهميت موضوع، آنچه در ذيل آمده حاصل چندين طرح تحقيقاتي و ترويجي در زمينه آبياري برنج كه طي سال‌هاي گذشته در استان خوزستان اجراء شده است و بر اساس اولويت استراتژي‌هاي مربوط به مديريت آبياري برنج تدوين گرديد.