ويژگيهاي آوايي و فرايندهاي واج شناختي گويش تاتي شمال خراسان

مقالۀ پيش رو، با روش توصيفي- تحليلي به توصيف و تبيين ويژگيهاي آوايي و فرايندهاي واجشناختي گويش تاتي رايج در شمال خراسان، ميپردازد. اين گويش، از گونههاي تاتي جنوبي است كه با گونههاي ديگر خود، از نظر ساختاري تفاوتهايي دارد. وجود واژگان مشترك با گويشهاي تاتي ديگر مناطق نشان ميدهد كه اين گويش مانند ديگر گويشهاي تاتي پيشينه-اي كهن دارد. گويش تاتي شمال خراسان، هماكنون در بخشهايي از استان خراسان شمالي از جمله در شهر سنخواست و روستاهاي همجوار آن، بخشهايي از شهرستان اسفراين، شهر راز، بخش گيفان از توابع شهرستان بجنورد، و بخش گليان از توابع شهرستان شيروان رواج دارد. از آنجا كه اين گويش، گونهها و لهجههاي ديگري هم دارد، در اين مقاله ويژگيها و فرايندهاي آوايي و واجشناختي در گونۀ رايج اين گويش در شهر سنخواست و روستاي اندقان مورد بررسي قرار گرفته است. دادههاي زباني تاتي در اين گويش، مبتني بر تحقيق نگارندگان است كه گويشور اين گويش هستند. در اين پژوهش صامتها و مصوتها تاتي، ويژگيهاي تاريخي نظام آوايي، ساختمان هجا، خوشههاي همخواني، تكيه، و فرايندهاي واجي توصيف و تبيين شده است. همچنين ضمن مقايسۀ آوايي گويش تاتي و زبان فارسي، تفاوتهاي واكهاي و همخواني آن نشانداده شده است. فرايندهاي واجشناختي غالب در اين گويش، شامل ابدال صامتها و مصوتها، حذف صامتها و مصوتها، قلب، تغيير و تبديل مصوتها به هم است. برخي ويژگيهاي آوايي در گويش تاتي شمال خراسان مانند حفظ شكل تلفظي مصوت (av) فارسي باستان در پايان كلماتي مانند نو (nav)، تحول (ak) پاياني فارسي باستان(hamak) به (a)، در كلماتي مانند همه (hama)، تبديل (ao) به (ā) در كلماتي مانند خود (xaoda)، حفظ شكل تلفظي مصوت (au) فارسي باستان در كلماتي مانند دوست (daust) و كوه (kaufa)، و حفظ شكل تلفظي مصوت (iy) فارسي باستان در كلماتي مانند شدن (šiyav)، بيانگر اين واقعيت است كه اين دسته از واژهها، به لحاظ تاريخي صورت قديم خود را حفظ كردهاند و شكل تغيير يافتۀ زبان معيار نيستند.