ارزيابي ارتباطات فضايي در معماري مساجد شهر تهران بر پايه آموزه‌هاي ديني (مقايسه تطبيقي مساجد دوره قاجار و معاصر)

Evaluate The Spatial Connections in Architectural Design of Mosques in Tehran Based on Religious Teachings (Adaptive comparison between Qajar Era Mosques and Contemporary era mosques)

اين پژوهش در پي آن است تا به يكي از وجوه طراحي مسجد كه امروزه كمتر به آن توجه مي‌شود، پرداخته شود. «ارتباطات فضايي» كه بسيار مهم و حياتي است و به‌صورت عام و كلي توجه به آن در ميان پژوهندگان و متخصصان حوزه معماري مسجد حائز اهميت بوده است. هدف پژوهش حاضر آن است كه ضمن بررسي ابعاد مختلف ارتباطات فضايي در مساجد و پي آمد آن فرايندي تطبيقي با آموزه‌هاي ديني، ميزان تحقق اهداف يك مسجد به‌عنوان مكاني براي نيايش در نمونه‌هايي از مساجد طراحي‌شده حاصل گردد و سپس بتوان از نتايج آن در راستاي رويكردهاي معماران در مورد طراحي مسجد بهره برد. راهبرد كلي پژوهش راهبردي تركيبي است يعني با استفاده از تحليل و تجزيه كيفي مسجد در زمينه ارتباطات فضايي و بر اساس مفاهيم و آموزه‌هاي ديني و مستندات تاريخي، پژوهش به انجام رسيده است. طبق اين پژوهش از ميان مساجد متعدد تهران چند مسجد شاخص در حوزه منطقه‌اي انتخاب گرديد و بر پايه اصول و مضامين استخراجي از ميان منابع نقلي در متون ديني موضوع موردنظر در مقايسه‌اي تطبيقي ميان مساجد منتخب تحليل و ارزيابي صورت گرفت. بر اساس دستاوردهاي اين پژوهش توجه به آموزه‌ها و مفاهيم ديني در ميان گونه مساجد دوره قاجار و در مقايسه با مساجد معاصر قوي‌تر و ملموس‌تر بوده و اكثريت آن‌ها تطبيق بيشتر و بهتري با مفاهيم تعالي مطرح‌شده در اسناد ديني دارند. همچنين استنتاج مي‌شود روند طراحي مساجد از دوره قاجار تا به امروز و در دوران معاصر در تحقق مفاهيم ديني روندي نزولي داشته كه سبب دور شدن روزافزون هويت اصيل و ناب مسجد شده است.

This research seeks to follow one of the aspects of mosque design that nowadays don’t pay attention to. Spatial Connections which is very important and as a general matter it among scholars and experts of architectural design of mosque have been very significant. The aim of this research is how to able to achieving the objectives of a mosque as a place for invocation among some examples of mosques has already been designed meanwhile investigating various aspects of spatial connections and its consequence matching process with religious and it can be used from its results in the direction of architects approaches about design of the mosque. The overall strategy of research is a Combined Strategy that means the research has been done with qualitative analysis of mosque in the field of spatial connections and based on the religious concepts and teachings and historical documents. According to this research, several identified mosques in reginal area were selected among the numerous mosques of Tehran mosques and based on the principles and concepts extracted from traditional sources of religious texts, the subject of this research were analyzed in adaptive comparison among selective mosques. Based on the research achievements, focusing on the teachings and religious concepts have been stronger and more tangible among the species mosques of Qajar era and Compared with contemporary mosques and most of them has more and better conformation with the concepts mentioned in the excellence of religious documents. It must also be concluded that the design process of mosques had downward trend from Qajar era until now and in contemporary era in the realization of religious concepts that caused the increasing genuine and pure identity of mosque.