مروري بر اثرات سوء برداشت بي رويه از منابع آبهاي زيرزميني

بعد از يخ هاي قطبي ، آبهاي زيرزميني مهمترين منابع آبي كره زمين و آب قابل دسترسي براي انسانها هستند ، لذا روز به روز از آنها بيشتر برداشت مي شود ، هر چند اين منابع آبي با ارزش محدود بوده و مقدار قابل توجهي از آنها غير قابل تجديد مي باشند . حفر بي رويه چاه هاي عميق و نيمه عميق و برداشت زياد از آبهاي زيرزميني مسائل متعددي را به وجود آورده كه به اختصار بيان مي گردد : كم شدن و خشك شدن آب بسياري از قناتها ، پيشروي آب شور در چاه هاي آب شيرين ، تبديل شدن چاه هاي آرتزين به چاه هاي معمولي ، خشك شدن چشمه هاي آب شيرين در كويرها ، پايين رفتن سطح آب زيرزميني در يك نقطه و بالا آمدن زه آب در نقطه ديگر همان دشت ، غير اقتصادي شدن كشاورزي ، خالي شدن مخزن آب زيرزميني ، نابود شدن مزارع و روستاها ، نشست كردن زمين و خسارات ناشي از آن ، شكستن لايه يا قشر نفوذ ناپذير زمين و هدر رفتن آب زيرزميني . ايران از جمله كشــورهايي است كه به دليل كمبود مــنابع آب سطحي، بيشترين آب مصرفي در كشاورزي را از آبهاي زيرزميني تامـين مي كند.در اين راستا بررسي مقايـسه اي عوامل موثر بر اضافه برداشت از منابع آب زيرزميــني مي تواند گامي موثر در جهت كاهش آثار نامناسب اضافه برداشت و حفظ بيلان آب باشد. به همين منــظور با استفاده از روش نمونه گيري تصادفي ساده و فرمول كوكران 122 چاه در دشت زاوه- تربت حيدريه انتخاب شد و براي تحلــيل آماري از نرم افزارSPSS استفاده شده است. براساس آزمون t-test در دو گروه اضافه برداشت و عدم اضافه برداشت، نتايج نشان داد كه متغيرهاي تحصـيلات، درآمد، نوع كانال انتقــال آب، نوع كشت غالب، كشت محصــولات كمآب اثر معنادار بر اضافه برداشت دارند و متغيرهاي تجربه كشاورز، شركت در دوره هاي آموزشي و شغل اصلي كشاورز بر اضافه برداشت اثر معنادار ندارند. همچنين نتايج نشان داد كه در گروه اضافه برداشت تعداد كمي از كشاورزان داراي تجربه بسيار بالا هستند، نوع نظام بهره برداري از بيشتر چاهها نيز به صورت مالكيت شخصي و نوع كشت غالب كشاورزان، كشت آبي است. با توجه به نتايج مطالعه، اصلاح الگوي كشت، ايجاد تغيير در كانالهاي آبياري و لوله گذاري و توجه بيشتر مسئولين به افزايش آگاهي هاي كشاورزان و مشاركت مردم دربرنامه ريزي و مديريت آب و ايجاد تعاوني آببران در محدوده ي مورد مطالعه پيشنهاد مي شود .