نماد اعتدال و عقلانيت در مشروطه‌خواهي تبريز؛ شهيد ثقه‌الاسلام تبريزي (1277 ـ 1330ق.)

در پژوهش حاضر جايگاه و نقش سياسي و فكري ثقه‌الاسلام تبريزي در تحولات مشروطه‌خواهي تبريز، در دو بعد فعل سياسي و انديشه‌اي وي مورد بررسي قرار گرفته است. نخست نقش و مواضع ثقه‌الاسلام به عنوان نماينده جريان شيخيه تبريز و روابطش با نمايندگان جريان متشرعه بررسي شده است. منش و نوع روابط ثقه‌الاسلام با علماي متشرعه، عليرغم سابقه تعارضات و تضادهاي فكري و سياسي بين اين دو جريان، مبتني بر تفاهيم و همكاري و كاستن از دامنه اختلافات بود.در بخش دوّم، رفتارها و مواضع سياسي ثقه‌الاسلام به عنوان فردي متعلق به جبهه مشروطه خواهان تبريز، در ارتباط با دو جريان رقيب و متضاد سياسي تبريز عصر مشروطه يعني، مشروطه مشروعه‌خواهان و مشروطه خواهان دموكرات بررسي شده است. جريان هايي كه طيف نخست «انجمن اسلاميه» و طيف دوم «انجمن تبريز» را تشكيل داده بود. مواضع ثقه‌الاسلام بين دو جريان رقيب سياسي مذكور، كناره‌گيري از ورود در منازعات و درگيري هاي طرفين در جريان محاصره يازده ماه تبريز و در عين حال تلاش براي ايجاد تعامل و همزيستي سياسي بين موافقان و مخالفان مشروطه بود. قسمت سوّم بحث مربوط به بررسي انديشه سياسي ثقه‌الاسلام است. جايي كه وي ديدگاه‌هاي خود در مورد انواع نظام سياسي را مطرح و در نهايت بر اهميت و ضرورت تشكيل دولت مشروطه در شكل سلطنت مشروطه تأكيد نموده است. ويژگي قابل توجه در كنش سياسي ثقه‌الاسلام، سازگاري و پيوستگي بين فعل و انديشه سياسي اوست. در واقع انديشه سياسي ثقه‌الاسلام همان است كه وي در طول زندگي و حيات سياسي خود در عمل پايبندي خود را نسبت بدان نشان داده است. ديگر ويژگي كنش سياسي وي، اجتناب از هرگونه سياست زدگي و افراط و تفريط در مواضع سياسي است. اتخاذ رويكرد منطقي و عقلاني آميخته به گونه‌اي محافظه‌كاري ترقي‌خواهانه به قضاياي سياسي، از ويژگي‌هاي بنيادين كنش سياسي ثقه‌الاسلام است. اصلي كه در عرصه مواضع و ديدگاه‌هاي وي نسبت به نظام سلطنت مشروطه به خوبي قابل فهم است.