تبارشناسي مشروطه با نگاهي به مشروطه ژاپن و انگلستان

مشروطه مفهومي ديرپا در تاريخ انديشه‌هاي سياسي و اجتماعي و نيز سير تحولات جوامع مختلف است كه تبار مفهومي آن به تحولات سده سيزدهم در انگلستان بازمي‌گردد. به تدريج در طيّ سده‌هاي مختلف مضمون مشروطه بسط يافته و جزو ويژگي‌هاي بارز جوامع مدرن گرديد. ايران نيز به تبع بسياري از كشورها از مشروطه‌خواهي متأثر گرديده و ايراني‌ها بر اثر مراودات و ارتباطات با مناطق مختلف دنيا درصدد اجراي منويات و خواسته‌هاي خويش در قالب مشروطه برآمدند. در كنار مجموعه رويدادهاي داخلي و تحولات بومي، بخش مهمي از گفتمان مشروطه تحت تأثير مشروطه مناطق ديگر از جمله انديشه ملهم از انگلستان، كه با فاصله چندين قرن و از خلال وقايعي همانند انقلاب كبير فرانسه و رويدادهاي ديگر به ايران رسيده بود، و نيز مشروطه ژاپن قرار داشت. استنادات و ارجاعات مختلفي به تجربه مشروطه در نقاط مختلف از سوي بسياري از هواخواهان و حتي منتقدان مشروطه صورت مي‌گرفت. با اين حال توافق بر سر كليات و اصول مشروطيت، مانع از بروز اختلافات و تعارضات در مسائل فرعي‌تر مشروطه نشده و بلكه آن را تشديد نمود. به نظر مي‌رسد آنچه در كشورهايي همانند ژاپن كه تجربه مشروطه را از سر گذراندند، وجود داشت و سبب موفقيت آنها گرديد، وجود سنت و پيشينه نسبتاً يكدست و همچنين اجماع فراگير بين اقشار مختلف جامعه بود. اين در حالي است كه در ايران بنا به سنت متكثر و چند پارچه‌اي كه وجود داشت، آرمان‌ها و منويات مشروطه از صافي‌ها و فيلترهاي متعددي عبور مي‌كرد و از اين رو انديشه مشروطه‌خواهي در تركيب با رخدادها و مقتضيات اجتماعي به معركه متنوعي از آراء گوناگون تبديل شد كه عمدتاً هم هيچ يك را ياراي كنار زدن ديگري نبود. اين موضوع در عين اينكه نشان از پويايي‌هاي فكري و اجتماعي در جامعه ايران داشت، مانع از شكل‌گيري اجماع و توافق‌نظر در موضوعات كليدي شده و تجربه پر نوساني از مشروطه را به يادگار نهاد.