نقد روانكاوي قصيدۀ «رجال أبطال» با تكيه بر نظريۀ سطوح شخصيت

امروزه ادبيات ارتباط تنگاتنگي با علوم مختلف از جمله علم روان‌شناسي دارد و نقش روان‌شناسي در آن از جنبه‌هاي مختلف قابل بررسي است. در اين ميان نقد و بررسي سطوح شخصيت از نظريه‌هاي مدرن نقد ادبي و مبتني بر اصول و مباني روان‌شناسي است كه توسط فرويد بنيان‌گذاري شد. وي فرايندهاي ذهني كودكي تا پايان عمر هر فرد را به سه الگوي نهاد ، خود و فراخود تقسيم نمود، و توضيح داد كه خود فرد همواره درگير تعارضات بين دو بخش نهاد و فراخود و ارزش‌ها است. در پي اين دريافت، ناقدان به آثار هنري و ادبي نگاه تازه‌اي افكندند و تحليل‌گران تلاش كردند از طريق متن و يا اثر به روان خالق آن پي ببرند. در اين ميان برخي آثار به شكل بارزتري بيانگر اين تعارضات هستند كه از آن جمله قصيدۀ رجال أبطال از سيد فضل الله ميرقادري شاعر معاصر ايراني است. پژوهش حاضر به بررسي و بيان تعارضات و كشمكش‌هاي بين اين سه نهاد، و نمود آن در وجود خالق اثر مذكور مي‌پردازد. رجال أبطال (قهرمانان) از جمله قصايد پرمغز سيد فضل الله ميرقادري در مجموعۀ شعري وي با عنوان أشواك علي طريق المجد است، كه آن را به ياد شهداي انقلاب اسلامي و دفاع مقدس سروده است. قصيدۀ نام‌برده شده بيانگر حال شاعر و تاسف وي از جاماندن از قافله شهيداني است كه در ميدان نبرد كنار آن‌ها بوده است. نتيجه بررسي و واكاوي شخصيت اصلي اين قصيده كه در حقيقت نمايانگر روان خود شاعر است، نشان مي‌دهد كه خود شاعر همواره به سبب تعارضات بين نهاد و فراخود و دنياي بيرون در اضطراب بوده است، اين امر را مي‌توان از مونولوگ‌ها موجود در شعر او دريافت. چنين اضطراب‌ها و استرس‌هايي شاعر را به بهره‌گيري از برخي مكانيزم‌ها چون سرزنش كردن، غرغر كردن، فاجعه سازي، نشخوار فكري واداشته است و بدين وسيله خود وي كنترل و نظارت ساختار را برعهده گرفته و سعي كرده است از فشار رواني رهايي يابد.