اينترنت و دانش تاريخ؛ فرصت يا تهديد

امروزه دانش تاريخ و تاريخنگاري نظير هر حوزه معرفتي ديگر، بيش از هرچيز، متأثر از فضاي مجازي (اينترنت) و ديجيتالي شدن اسناد و منابع تاريخي است. در فضاي وب مجموعه اي بيكران از منابع دست اول و دوم، اسناد، متون، نگاره ها، جداول و تصاوير تاريخي وجود دارد، كه مورخان، پژوهشگران و دانشجويان تاريخ به وسيله چند كليك ماوس، به آساني به آنها دسترسي دارند. اين وضعيت در قياس با جستجو و دسترسي به منابع و اسناد تاريخي در دوره هاي پيش از ظهور و گسترش فضاي مجازي، نمايشگر ميزان سهولت و سرعتي است كه در مطالعات و تحقيقات تاريخي صورت گرفته است. همچنين يكي از نقات قوت اينترنت در اين زمينه، فرصت برابري است كه در اختيار همه پژوهشگران در دسترسي به منابع و اسناد تاريخي گذشته شده است. بنابر اين وضعيت، احتمالاً اينترنت «فرصتي» براي دانش تاريخ تلقي خواهد شد. اما اين، نوعي نگاه بيش از حد خوش بينانه است. در واقع گسترش استفاده از اينترنت، مشكلاتي پديد آورده كه عمدتاً به اعتبار تحقيقات تاريخي برمي گردد. مشكلات بزرگ و مؤثري از قبيل عدم احراز هويت واقعي بسياري از نويسندگان متون مجازي، فقدان داوري هاي دقيق و علميِ بسياري از متونِ تحت وب، وجود نرم افزارهاي قدرتمند ويرايش فيلم، عكس و سند (امكان اعمال هر نوع تغيير و تحريفي در عكس ها، فيلم هاي تاريخي و اسناد ديجيتال)، عدم ثبات و دوام در بسياري از مراجع و مستندات اينترنتي (تغييرات مداوم در محتواي تحت وب)، دشواري تشخيص صحت و سقم محتواي متون و مقالات ديجيتال و تحت وب (فراوانيِ حقايق ناقص، دروغ ها، تئوري هاي توطئه، و تحريفات در فضاي وب) و بسياري مشكلات قابل توجه ديگر. با وصف آنچه گفته شد، در حقيقت به سبب آنكه نقد بيروني و دروني، اعتبار سنجي و روش استفاده از اسناد ديجيتال با اسناد مكتوب از اساس متفاوت است، اينترنت با وضعيت و شرايط كنونيِ استفاده از آن در تحقيقات تاريخي، بيش از آنكه فرصت باشد، مشكلي است براي دانش تاريخ و تاريخنگاري. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد با توجه به تفاوت ماهويِ منابع، اسناد و داده هاي ديجيتال با نوع مكتوب آنها، تا زماني كه روش تحقيقِ ويژه اينگونه منابع و اسناد (جدا از آنچه براي منابع و اسناد مكتوب موجود است) تدوين و ترويج نشود، بايد در استفاده از اينترنت براي تحقيقات تاريخي، بسيار محتاط بود.