آئين فتيان و نظام آموزشي هنر در ايران

آداب مربوط به جوانمردان در فرهنگ ايران باستان ريشه اي ديرينه داشته و يكى از ذخاير فرهنگى و معنوى عظيمى بوده كه درگذشته به صورت يك سلسله تعاليم اخلاقى و حكمت عملى براى عموم مردم درآمده بود . كلمه‏ى (فتيان) و معادل آن فتوت با فتوى (پسنديده) ، هم ريشه است . هنگامى كه به عمق تشكيلات و روابط بين آنها (اهل فتوت) نزديك مى‏شويم ، به سازمان‏هايى اجتماعى ، اقتصادى ، فرهنگى و هنرى برمى‏خوريم كه شناخت و بهره‏گيرى از آنها مي تواند سرمايه‏اى عظيم وكارآمد ، براى امروز و فردا به شمار آيد . شناخت و بهره‏گيرى از ذخيره‏هاى فرهنگى و معنوى اين آئين ، به دريافت علل ركود فرهنگى و هنرى جامعه ( حتى مشكلات اقتصادى و اجتماعى ) و برنامه ريزى براى تشكيل سازمان‏هاى هنرى و آموزشي ، همگام با فرهنگ جامعه‏ى ايرانى - اسلامى و با اتكاء به فطرت نيك انسانى بسيار سودمند خواهد بود . اهل حِرف از مفاهيم عميق و انديشه هاي بلند عرفان اسلامي و حكمت الهي ايران باستان بهره گرفته و جلوه هاي رمزگونه اي از حكمت و عرفان ايراني – اسلامي را در آثار هنري خويش متجلي نموده اند . ايشان اين اسرار و رموز را تحت نظر و تعليم و راهنمايي استاداني كه خود اهل سيروسلوك بودند مي آموختند . در آن ايام هنرمندان در محضر استاد خود ، آئين و اسرار رمز آموزي را در پوشش آداب مذهبي دريافته و از طريق همين ارتباط روحاني نظريه هاي جهان شناختي و متافيزيكي را كه مبناي نمادپردازي هنرهاست فرا مي گرفتند . هنرمندان نيز مانند اصحاب ساير حرفه ها ، فنون خاص خود را براساس نظام و آئين فتيان ، در مكتب استادوشاگردي مي آموختند . شان و مقام استاد و وظيفه و تعهد او در قبال هدايت شاگرد و همچنين وظايف متقابل شاگرد و نحوه هنر آموزي او جهت طي طريق استاد از جمله مسائلي است كه در فتوت نامه ها و اسناد مربوط به اصناف مختلف به چشم مي خورد و قابل دريافت و استنباط است . در اين مقال به يافتن ساختار نظام آموزشي هنرها و صنايع رايج در ميان اهل فتوت براساس متون باقي مانده و شناخت كيفيت و چگونگي ارتباط بين اركان اين نظام آموزشي با تاكيد بر اعتقادات و تعاليم ديني و عرفاني پرداخته شده است . از آنجا كه مطالعه و پژوهش در اين خصوص ، ابعاد و زواياي فراموش شده اي از آداب ، سنن ، فرهنگ و هنر گذشته سرزمين مان را بر ما آشكار مي سازد حائز اهميت فراوان است و ما را در دست يابي و شناخت ريشه هاي اعتقادي ، اجتماعي ، فرهنگي و هنري كشورمان بيش از پيش ياري مي رساند . با عنايت به اين بيان، آنچه در اين مقاله بر آن تمركز شده ، فتوت نامه ها و چندوچون هنر و هنرورزي در آنهاست .