بازخواني الگوي نهادي «تكافل اجتماعي» در اداره امور عمومي در گستره تمدن نوين اسلامي

نهادهاي اجتماعي يكي از مهمترين ميراث هاي تمدني است كه بازنماي تجربيات موفق و خرد جمعي پيشيني يك تمدن بوده كه در مواجهه با شرايط مختلف توانسته با ايجاد اصلاح در سازكارهاي دروني خود و طول زمان كارآمدي خود را بهبود بخشد. از اين رو شرط لازم تحوّل در يك تمدّن، ايجاد تغييراتي بنيادين در سطح نهادها است. يكي از مهمترين چالشهايي كه كشورهاي مسلمان با آن مواجه هستند، نحوه تعامل با ساخت هاي تمدني نوين است كه بصورت تقليدي و ترجمه اي از بافت بوم تمدن غرب به اين كشورها وارد شده است و بي شك يكي از الزامات تحقق تمدن نوين اسلامي، نهادسازي‌ منطبق با احكام و دستورات اسلام است، به طوري كه در هر زمان و مكان پاسخ‌گوي نيازها و حل همه مشكلات مسلمين در تمدن نوين اسلامي باشد. يكي از ساخت هاي نهادي كه ريشه در فرهنگ و انديشه اسلامي دارد، نهاد عام تكافل است كه پس از رجوع به قرآن و عترت مي‌توان نظام تكافل را در گستره متنوعي از نهادهاي زير مجموعه همچون نهاد خانواده، نهاد خويشاوندي، نهاد عشيره، نهاد همسايه، نهاد دوستي و نهاد برادري تعريف نمود. نهادهاي موضوع تكافل، به مثابه نهادهايي حمايتي و نظارتي در تمدن اسلامي نقش مهمي در رفع نيازهاي عمومي جامعه داشته و كمك شاياني در درگير شدن سطوح مختلف مردم در حل معضلات دارند. برتري اين نهادها بر نهادهاي تمدن غرب را مي‌توان در اصالت اين نهادها، جامع بودن اين نهادها از حيث تأمين تمام نيازها (مادي و غيرمادي)، تشخيص به‌هنگام و تسريع در حل مشكلات، دانست. اين نهادها اولاً در اسلام اصالت دارند، لذا ما نمي‌توانيم به مقتضاي نوين بودن اين تمدن، از احيا و تقويت آنها چشم‌پوشي كنيم. ثانياً همچون احزاب و تشكلات سياسي و سازمانهاي مردم نهاد نيستند كه حول محور منافع يا علايق مشترك شكل بگيرند تا با از بين رفتن اين منافع يا علايق مشترك اين نهاد نابود شود. بلكه هر فرد به مقتضاي زندگي اجتماعي به طور طبيعي و تكويني عضو اين نهادها محسوب مي‌شود. ثالثاً در حل تمام مشكلات و تأمين تمام نيازها جامعيت دارند و مي‌توانند در اثر تعاملات فراوان و شناخت پيشيني با تشخيص درست نوع و مقدار نياز افراد زمينه‌ساز تمدن نوين اسلامي شوند.