چگونگي اثرگذاري نماز بر سلامت اخلاقي فرد و جامعه

يكي از مسايل جدي و دغدغه‏آفرين در جامعۀ امروزي ما مسئلۀ عدم سلامت اخلاقي جامعه است كه به مثابۀ دردي مشترك براي گروه‏ها و افراد مختلف بروز يافته است. سلامت اخلاقي علاوه بر آن‏كه با نظر به ذاتش داراي اهميت است، به جهت رابطۀ وثيقش با سلامتي در قلمروهاي ديگر و نقش تعيين‏كننده‏اش در آن قلمروها، اهميت مضاعفي يافته است. هرگونه اقدام اصلاح‏گرايانه در اين قلمرو قطعاً داراي ارزش والايي است و در صدر وظايف كساني است كه دغدغه‌ي اصلاح اجتماع را در سر دارند. دليل آن‏كه گاهي چنين اقداماتي در مركز توجه مصلحان اجتماعي قرار نمي‏گيرد، بيش از آن‏كه غفلت آن‏ها از اهميت مسئله باشد، توجه آنان به سنگيني مسئله و سختي راه است، به گونه‏اي كه اميد به ثمربخش بودن اقدامات‎شان را كم‏رنگ كرده است. در نگاهي كلي، اقدام‏هاي اصلاح‏گرايانه در حوزۀ اخلاق را مي‏توان به دو قسم اساسيِ اقدام‏هاي همه‏جانبه‏نگر و اقدامات نقطه‏اي تقسيم كرد. اقدام‏هاي همه‏جانبه‏نگر اقدام‏هايي هستند كه براي اصلاح اخلاق در جامعه توجه يكسان و هم‏زمان به همۀ جوانب مي‏كنند. از آن‏جا كه اخلاق دامنۀ وسيعي دارد و شامل ابعاد دروني و بيروني انسان اعم از گرايش‏، بينش‏، اراده، گفتار و رفتارهاي باطني و ظاهري انسان مي‏شود، توجهِ هم‏زمان به همۀ اين ابعاد و اقدام به اصلاح آن‏ها كاري بس دشوار و سنگين است و احتمال موفقيت گسترده را بسيار پايين مي‏آورد. فرد مصلح بايد هم‏زمان براي تصحيح بينش‏هاي افراد، جهت‏دهي درست به گرايش‏هايشان، تقويت اراده در آن‏ها و اقدامات تمريني براي تصحيح گفتار و رفتار آن‏ها برنامه‏ريزي روشني داشته باشد. تنوع بسيار گسترده‏اي كه در ساحت بينشي، گرايشي و عملي انسان وجود دارد نيز مسئلۀ برنامه‏ريزي را سخت‏تر مي‏كند. از طرفي از آن‏جا كه مشكلات اخلاقي همۀ افراد يكسان نيست و هر فرد مشكلات خاص خود را دارد، نمي‏توان برنامه‏اي مشابه براي همه تدارك ديد، چه آن‏كه برنامه‏اي كه براي فرد يا گروهي از افراد نتيجۀ مثبت در پي دارد، ممكن است براي گروهي ديگر نتيجۀ منفي به بار آورد. همۀ اين‏ها باعث مي‏شود كه اميد به موفقيت اقدامات همه‏جانبه‏گر به هدف اصلاح اخلاقي جامعه كاهش يابد. اقدامات نقطه‏اي از اين نظر، دشواري بالا را ندارد و اميد به موفقيت‏شان بيشتر است، چرا كه در اقدامات نقطه‏اي تنها به نقاط محوري و اثرگذار توجه مي‏شود كه اصلاح در آن‏ها به اصلاح گسترده در نقاط ديگر منجر مي‏شود. با اين حال، خطري كه اقدامات نقطه‏اي را تهديد مي‏كند عدم تشخيص صحيح نقاط كليدي و تعيين‏كننده است، به‏گونه‏اي كه اگر به تشخيص درستي نرسيم و نقاطي نه چندان اساسي را براي برنامه‏ريزي‏هاي اصلاحي برگزينيم، آن‏گاه به از دست دادن سرمايه و هزينه ها‌ي هنگفت بدون رسيدن به نتيجۀ دلخواه منجر خواهد شد. در اين مقاله با توجه به آموزه‏هاي ديني، نماز به عنوان يك نقطۀ كليدي اساسي در اصلاحات اخلاقي معرفي خواهد شد و با تبيين انساني و متافيزيكي‏اي كه از اين مسئله به عمل مي‏آيد چگونگي اثرگذاري آن در ايجاد سلامت اخلاقي فرد و جامعه تشريح و شأنيت نقطه‏اي بودن آن نشان داده خواهد شد.