هويت گرايي در معماري معاصر كشورهاي اسلامي؛ نمونه موردي: عربستان سعودي

Search for Identity in Contemporary Architecture of Islamic Countries; Case Study: Saudi Arabia

سرزمين عربستان سعودي به عنوان خاستگاه اسلام با اقتصادي رو به رشد در دهه هاي اخير، اكنون بستر ساخت و سازهاي عظيمي است كه معماري معاصر آن را بيش از هر زمان ديگر با چالش هويت و اصالت روبرو كرده است. هرچند پژوهش هايي به صورت پراكنده چالش هويت و هويت¬گرايي را در معماري معاصر عربستان سعودي بررسي كرده اند، كمتر تحقيقي به تحليل تعامل و تقابل هويت اسلامي با آثار معاصر اين كشور پرداخته است. هدف اصلي از اين تحقيق شناسايي و تحليل نسبت مفهوم هويت اسلامي و بومي با معماري معاصر عربستان سعودي است. از اين رو سوالات اصلي تحقيق عبارتند از: 1- چه جريان¬ها و گرايش¬هايي در معماري معاصر عربستان قابل تعريف اند؟ و هر يك از اين گرايش¬ها چگونه به مفهوم هويت در آثار خود توجه كرده اند؟ 2- رابطه ميان نظر (آنچه معماران از طرح خود در ذهن دارند و يا هدفي كه در ذهن طراح براي دست يابي به يك معماري باهويت دنبال مي شود) و عمل (آنچه در محصول طراحي مشاهده مي شود و توسط مخاطب درك مي¬شود) در معماري معاصر عربستان سعودي چگونه است؟ بر اساس چارچوب نظري پژوهش آثار معماري معاصر در پنج محور اساسي شامل: 1- ايده ساختاردهنده طرح (كانسپت)، 2- فناوري ساخت، 3- مصالح، 4- شكل و فرم و 5- رابطه با محيط مورد تحليل قرار گرفتند. از اين رو پژوهش با رويكردي بي طرفانه، آثار طراحي شده در دو دهه اخير را از منظر شاخصه هاي مذكور مورد تجزيه و تحليل قرار داد. اين تحقيق در دو لايه صورت پذيرفت. در لايه نخست نظر معمار درباره اثر معماري طراحي شده مورد بحث قرار گرفت. سپس در لايه دوم بر اساس چارچوب نظري ترسيم شده، پژوهشگران آثار مذكور را مورد مطالعه قرار دادند. مقايسه تطبيقي نتايج حاصل از تحليل نظرات شخص معمار درباره اثر خود، با تحليلي كه توسط پژوهشگران درباره اثر و ويژگي¬هاي آن به عنوان يك محصول ارائه نمودند؛ مشخص كننده فاصله نظر و عمل در آثار معماري معاصر عربستان سعودي در برخورد با موضوع هويت بود. براي دست يابي به هدف فوق، 50 اثر منتخب از ميان آثار شاخص دو دهه اخير كشور عربستان بر اساس شاخصه هاي تحليلي پژوهش مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. سپس با استفاده از نرم افزارهاي صفحه گسترده ميزان همبستگي ميان آراء اين دو گروه (نظر طراح و دريافت كارشناسان از طرح) مورد تحليل قرار گرفت. دستاوردهاي پژوهش نشان داد كه سهم قابل توجهي آثار شاخص معماري معاصر كشور عربستان سعودي به دست معماران خارجي ساخته شده، كه اغلب ايشان از آشنايي كافي با دين مبين اسلام به عنوان دين رسمي آن كشور برخوردار نيستند. تحليل تنوع شكلي و مفهومي آثار نشانگر آن است كه مي توان نوعي سرگشتگي را در معماري معاصر عربستان سعودي مشاهده نمود. همچنين دستاوردها مويد اين نكته است كه آنچه در جملات و اظهار نظر معماران در قالب احياي هويت بومي بيان شده، در عمل به تقليد از فرم¬هاي مشهور در معماري غرب منتهي شده است. از اين رو تناقض ميان نظر و عمل منجر به نوعي تكثرگرايي و بي نظمي در معماري معاصر عربستان سعودي شده است؛ هرچند كيفيت ساخت در نمونه هاي تحليل شده از جايگاه قابل قبولي برخوردار است.

Saudi Arabia as the birthplace of Islam with the growing economy in recent years, is a good context for massive constructions, which result in identity crisis in contemporary architecture. Although some researches have focused on identity crisis in modern architecture, very few researches have noted the interaction and conflict between the Islamic identity and contemporary architecture. The main objective of this research is the identification and analysis of native and Islamic identity in contemporary architecture of Saudi Arabia. The main research questions are: 1- What are the current trends in contemporary architecture? And how they have noted the concept of identity in their works? What is the relationship between theory (what the architects have in their minds) and practice (what is observed in final result or understood by people) in contemporary architecture in Saudi Arabia? According to the theoretical framework, current buildings are analyzed based on five general parameters: 1-The concept of design,2-The Construction Technology, 3- The material in the unit, 4- The shape and form of the unit, 5- the relationship with the surrounding environment. This article analyzed the buildings of the past two decades in terms of the referred parameters. This research consists of two main parts. In the first part the architect’s opinion about his/her design was discussed. In the second part researchers analyzed the mentioned works according to the theoretical framework. The comparative analysis of the architect s comments about his work and researchers’ inferences can determine the distance between theory and practice of contemporary architecture in Saudi Arabia. To achieve our objective, 50 works were selected from the buildings designed in the past two decades, and were analyzed according to the main parameters. Then the quantitative data were transferred to SPSS22 software to determine the correlation between these two groups. Studies conducted indicate that a considerable proportion of contemporary architecture in the Kingdom of Saudi Arabia are design by foreign architects who are not familiar enough with Islam as the official religion of the country. We can see some puzzlement in contemporary architecture due to the diversity of forms and concepts. The findings indicate what architects statements and opinions expressed in the form of Islamic revival, is leading to imitate the famous forms of ancient architecture in practice. This leads to a contradiction between the theory and practice in contemporary architecture of Saudi Arabia, although the construction quality of the analyzed samples is remarkable.