پايداري و ناپايداري دودمان‌ها و بازتاب آن بر كتابخانه‌ها و نسخه‌هاي خطي پژوهش موردي: دستنويس يگانۀ «اختيارات منظوم» بازمانده از سدۀ هفتم

تاريخ ايران نشان مي‌دهد كه پس از هر يورش كتابخانه‌هاي سلطنتي و يا خانداني دستخوش پراكندگي و گاهي نابودي شده‌اند. به سخن ديگر با نابود كردن گنجينه‌ها و به آتش سپردن كتاب‌ها نيروها و خاستگاه‌هاي انديشه‌‌ور پيشين را پايش و يا مهار مي‌نمودند. سرنوشت بسياري از نسخه‌هاي خطي به فراز و فرود تحولات سياسي وابسته بوده است. برگ‌هاي آغازين نسخه‌ها بازگوكنندۀ چنين نابساماني‌ها و ناآرامي‌هايي است. دست به دست شدن قدرت با نو به نو شدن مهرهاي تملك نسخه‌ها مي‌تواند نشانگر چنين رابطۀ معناداري بوده باشد. ازين‌رو نسخه‌هايي كه پيش از سدۀ هشتم كتابت و تا امروز برجاي مانده‌ باشد بسيار كم‌شمارند. اين نسخه‌ها به‌ويژه اگر مشكول كتابت شده‌ باشند از اهميت و ارزش دوچنداني برخوردارند. يكي از اين نسخه‌هاي يگانه اختيارات منظوم است كه تا زمان نگارش نسخۀ ديگري از آن شناخته نشده است. چنين مي‌نمايد كه اين نسخه در آغازه‌هاي سدۀ هفتم كتابت شده باشد، ولي خود سروده‌ها به سده پنجم و ششم و شايد كه به پيشتر از آن نيز برسد. اختيارت منظوم در گنجينۀ كتابخانۀ آستان قدس رضوي با شمارۀ 5381 نگهداري مي‌شود. اين نسخۀ خطي از زمان نگارش تا رسيدن به گنجينۀ كتابخانه سرگذشت پرفرازونشيبي را سپري كرده است. اين نوشتار برآن است تا نخست از نگرۀ نسخه‌شناسي اين سرگذشت را بكاود و سپس دريچه‌اي هر چند كوتاه به ويژگي‌هاي سبكي سروده‌هاي آن بگشايد.