تاريخ بيهقي از منظر فلسفة ادبيات

يكي از مسائل چالش برانگيز در چند قرن اخير مطالعات ادبي و فلسفة ادبيات، تلاش براي تعريف و تحديد ادبيات و ماهيت آن بوده است. منحصر كردن ادبيات به اثر ادبي، يك رويكرد مدرن است، درحالي كه ادبيات در بوطيقاي كلاسيك، جز متن ادبي، زمينه هاي گسترده اي چون تاريخ، فلسفه، فرهنگ، انديشه و هر آن چه را در سطحي متعالي قرار داشت، دربر مي گرفت. اين پرسش در مطالعات ادبي امروز به صورت «متن ادبي چيست؟»، «ويژگي ها و خصوصيات متن ادبي» و «وجه تمايز متن ادبي از غير ادبي» تغيير صورت داده است. تغيير صورت دادن پرسش «ادبيات چيست؟» به پرسش هايي در زمينة متن ادبي، تغيير از ديدگاهي ذهنيت گرا، ذات گرا و مطلق نگر به نگاهي عينيت گرا و نسبي است. اگرچه همين ديدگاه نيز گاه با بيان مباحثي در زمينة تفاوت زبان ادبي از زبان غيرادبي و راز ادبي بودن يك متن، به سوي ديدگاه مطلق گراي نخست متمايل شده است. نمونة چنين بحثي را دربارة متون تاريخي ـ ادبي چون تاريخ بيهقي، تاريخ جهانگشا، تاريخ وصاف، نفثه المصدور و غيره مي بينيم. آيا اين متون، متوني صرفاً تاريخي هستند يا به خاطر نوع به كارگيري زبان و ويژگي هاي ديگر، مي توان آن ها را در زمرة متون ادبي محسوب داشت؟ در اين پژوهش دربارة ادبيات دانستن تاريخ بيهقي و وجوه ادبي آن، نه از منظري صرفاً بوطيقايي، بلكه از ديدگاه فلسفة ادبيات، بحث كرده ايم. برخي از مؤلفه هايي كه اين متن را جزو متون ادبي و ادبيات قرار مي دهد، عبارت است از: بيان انديشه اي والا و متعالي در زبان و فرمي ادبي و زيبا؛ ديالكتيك انواع ادبي؛ ديالكتيك تشبيه؛ غايت آفرينش متن از نگاه نويسنده؛ ظرفيت خوانش و تأويل پذيري آن؛ زيبايي شناسي اسلوب هاي خطاب و غيره.