تحليل بلاغي نامۀ حشم تگيناباد در تاريخ بيهقي

يكي از نامه‌هايي كه بيهقي به مناسبت، در تاريخ خود نقل كرده است، نامه‌اي است كه سران دربار غزنوي به مسعود نوشته‌اند و ضمن اظهار طاعت و ارادت نسبت به مسعود، از اينكه در غياب او محمد را به جاي پدر بر تخت نشانده‌اند، به عذرخواهي از او و دفاع از خود پرداخته‌اند. به دليل موقعيت حساس نويسنده (بونصر مشكان) و بزرگان ديگر، و ترس و نگراني از كينه‌جويي و انتقام‌گيري مسعود، نويسنده كوشيده است با بهره‌گيري از امكانات زبان و ترفندهاي روان‌شناسانه به دلجويي از مسعود بپردازد و زمينه را براي چشم‌پوشي مسعود از خطاي آنان فراهم سازد. دقت و مهارت نويسنده، موجب شده است اين نامه در زمرۀ متون ارزشمندي قرار گيرد كه از حيث بلاغت، شايستۀ بحث و بررسي است. در مقالۀ حاضر، از اين ديدگاه به بررسي و تحليل نامه پرداخته شده است. استفادۀ مناسب و بجا از ايجاز و اشاره، و نيز اطناب و تفصيل مطلب، جابه‌جايي هنرمندانۀ اركان جمله به منظور القاي معنايي فراتر از مضمون آن، به‌كارگيري سنجيده و حساب‌شدۀ كلمات، اعم از اسم، صفت، قيد، فعل و...، آوردن جملات دعايي متناسب با موقعيت افراد، استفاده از جملات در معاني ثانويه، و... از جمله شگردهايي است كه نويسنده با استعانت به آن، نامه را به مرتبۀ كلام بليغ رسانده است.