در تاريخ نگاري و تاريخ نگريِ ابوالفضل بيهقي

گذشته از فكر تقديرگرايي و موقوف نمودن همۀ وقايع و رويدادها به خواست و مشيّت الهي، كه در نوشته هاي تاريخي شيوعي تمام دارد، اين آثار از پشتوانه اي فلسفي و نظري كه زايش و گسترش انواع و اقسام رويدادها را بشود بر بنياد آن ها تحليل نمود، بي بهره اند. اين مسئله، به نحوي ترجمانِ تفاوتي است كه ميان تاريخ نگاري و تاريخ نگري وجود دارد؛ به دست دادن گزارشي از حوادث در خطّي تقويمي(= تاريخ نگاري) يا پيوند دادن آن ها در تكوين و تطوّر به فلسفه يا انديشه اي كه بشود صدق و كذبش را مورد بررسي قرار داد(تاريخ نگري)، از يكديگر قابل تشخيص و تمايز است. با اين وجود، نوشته هاي تاريخي گذشتگان نيز اگرچه همگي از حيث تاريخ نگاري بودن به هم مي مانند، امّا از جهت شيوه ها و فنون به نگارش درآمدن و گزارش شدن بر يك وتيره و به يك ارج و ارز نيستند. در اين ميان، تاريخ بيهقي، نوشتۀ ابوالفضل بيهقي در حسب حال ايرانِ بخشي از عهد غزنوي، تاريخي است كه نوع مواجهه نويسندۀ آن با رويدادها و كيفيّت گزارش شان در آن، بسيار ديدني است؛ هم از جهت چربدستي بيهقي در پردازش و گسترش صحنه ها و هم از جهت موضعي كه از آن به حوادث مي نگرد و فاصلۀ هنرمندانه اش با آن ها. پژوهش پيش رو، كه با توصيف و تحليل اطّلاعات گردآورده به سرانجام رسيده است، تلاشي است در واكاوي وجوه اين موضوع، با هدف تبيين برخي از مميّزات شيوۀ تاريخ نگاري ابوالفضل بيهقي نسبت به شيوۀ ديگر تاريخ نگاران.