درآمدي بر مؤلّفه هاي اخلاق فردي و جمعي در انديشۀ امام رضا(ع)

A prologue to elements of personal and collective ethics in doctrine of Imam Reza (PBUH)”

اخلاق محوري در امور مختلف جامعه، از نيازهاي بنياديني است كه بر اساس ساختار زندگي اجتماعي انسان، براي بقاي او و برقراري تعادل در اجتماع، اهميتي به درازاي تاريخ دارد؛ چنان كه رسيدن به كمال فردي و جمعي و تكوين و تعالي تمدن بدون توجّه به محدوده هاي اخلاقي، بسيار سخت است. در اين ميان بايد گفت كه در جامعه اي با مفروضات، معيارها و زمينه-هاي مذهبي، موثّق ترين مرجع براي رويكردهاي اخلاقي، قرآن و سيرۀ معصومين(ع) است كه با الگوگيري از آن ها مي توان جهت گيري سعادت جامعه را ترسيم كرد. تأكيد باورمندانه بر سيرۀ اخلاقي امامان شيعه و الگوگيري از ابعاد مختلف رفتاري و گفتاري آن ها در تنظيم روابط فردي و اجتماعي خود و جامعه، همواره يكي از دغدغه ها و آرمان هاي شيعيان و شيفتگان ائمة اطهار بوده است؛ از اين رو، پژوهش هاي مختلفي با محوريت سيرۀ اخلاقي ائمۀ اطهار، به ويژه سيرۀ اخلاقي امام رضا(ع) انجام شده است. در پژوهش پيش رو، ضمن بازخواني انديشه هاي امام رضا(ع) در جهت بهره گيري از فضائل اخلاقي آن امام همام، با روش استقرايي- تحليلي به استخراج، طبقه بندي، و تحليل مؤلّفه هاي اخلاق فردي و اجتماعي و كاركرد آن ها در انديشۀ آن امام پرداخته ايم؛ از جمله مؤلّفه هاي شاخص و پُربسامد اخلاق فردي در انديشۀ امام رضا(ع)، توحيدباوري، ايمان، توكل، شكرگزاري، دعا، جهاد با نفس، سكوت، صبر، قناعت و شجاعت، و از مهم ترين مؤلّفه هاي اخلاق اجتماعي مورد تأكيد در سيرۀ امام رضا(ع)، خوش خُلقي در خانواده، نيكي به پدر و مادر، صلۀ رحم و كمك به خويشاوندان، كرامت ذاتي انسان، سخاوت، رفتار نيك با همسايه، امر به معروف و نهي از منكر، كمك به نيازمندان، ميهمان نوازي، گشاده رويي، مهرباني و صداقت، درخور ذكر هستند. دستاورد پژوهش گوياي اين است كه زواياي مختلف انديشۀ امام رضا(ع)، دالّ بر پاس داشت شاخصه هاي اخلاق فردي و جمعي است كه نظرداشت آن ها، در تنظيم رويكردهاي رفتاري و گفتاري فرد و جامعه در رسيدن به جامعه اي اخلاق محور، اهميت بنياديني دارد.