واكاوي جبران ضمان نقص ارزش و كاهش پول در آيات، روايات و آراء فقهاي معاصر

A study on the compensation of currency devaluation and reduction in the Quranic verses, traditions [Hadiths] and the opinions of contemporary jurisprudents

چكيده تبيين¬جبران ضمان نقص ارزش و كاهش پول در اقتصاد اسلامي، احكام و تعاليم قرآني از موضوعات مهم فقهي و حقوقي شمرده مي شود. خاصيت پول چيزي جز حفظ ارزش و ماليت نمي باشد، بنابراين وقتي در طول زمان بر اثر تورم ارزش و ماليت آن كاهش پيدا كند، يا از بين برود، در ديون و روابط مالي - پولي، بايد جبران گردد. اين گونه ضرر در اسلام به ادله مختلف از جمله قاعده «لاضرر ولاضرار» نفي شده است. به جهت تحقق عدم تضرر و اين مساوات توسط روايت مشهوري از پيامبر(ص) نقل شده كه تعبير به «مثلا بمثل» آمده است و اصل روايت نيز عبارت است از: «الذهب بالذهب و الفضة بالفضة مثلا بمثل يدا بيد سواء بسواء».از دلايل قرآني بغير از حرمت ربا، وفاي به عهد در قراردادها مطابق آيه «يا ايها الذين آمنوا اوفوا بالعقود(مائده-1)؛ يعني اي كساني كه ايمان آورده ايد! به پيمان ها (و قراردادها) وفا كنيد». از مؤمنان خواسته است تا در قراردادها به عهد و پيمان ها ملتزم باشند و آنها را دقيق رعايت نمايند. با توجه به مسئله مهم كاهش ارزش پول و ارتباط مستقيم آن با استخراج احكام موضوعات جديد از فقه كه بسياري از مسائل علوم اسلامي نقش مقدّمي آن را به عهده دارند آسان نيست؛ زيرا سرچشمه اصلي فقه، قرآن و سنت است كه فهم دقيق آنها موهبتي است كه هر كسي را دست نمي دهد.از اين رو شناخت ماهيت آن در شكار نظريات بيم ها و اميدها اهميت ويژه اي دارد. در زمان حاضر عنوان حاضر، مورد توجه محققان حوزه (كه منجر به اصدار فتاوي و ديدگاه هاي مختلف شده)و دانشگاهيان(منجر به موج انتقاد از سيستم اقتصادي و بانكداري اسلامي به طور علمي در پي داشته) به شكل جدي با در نظر گرفتن تعارضات و نتايج حاصل از برون رفت از معضل كنوني، قرار گرفته است. در حقيقت، متقدِّمان فقهاي شيعه، عمدتاً هيچ اشاره اي به جبران كاهش ارزش پول در بدهيها و معاملات مدت دار نداشته اند؛ زيرا اين مسئله (كاهش مستمر ارزش پول در طول¬زمان)،از جمله عناوين مطرح و مستحدثه¬عصر حاضر مي¬باشد. اما از ميان فقهاي معاصر (قبل از انقلاب) به طور كاملاً مشخص و صريح فقط مرحوم آيت الله محمدباقرصدر(ره) و امام سيد روح ا..موسوي خميني(ره) به اين موضوع تا حدودي توجه داشته اند. در رابطه با اقوال موجود در اين مسئله سه ديدگاه وجود دارد؛ ديدگاه اول: مخالفان ضمان خسارت تاخير تاديه.ديدگاه دوم: موافقان ضمان خسارت تاخير تاديه و ديدگاه سوم: قائلين به تفصيل. برخي همچون آيه الله مكارم شيرازي قائل به مصالحه شده اند. در اين مقاله با روش تحليلي و توصيفي، نظريه جبران كاهش ارزش پول ازديدگاه فقهاي معاصر، آيات و روايات مطرح و در باب فقهي و حقوقي همچنين ارائه نظر موافقان و مخالفان مورد بررسي قرار مي گيرد. واژگان كليدي: پول و تورم، كاهش قدرت خريد، حرمت ربا، عنصر زمان و مكان، ديدگاه فقها

Abstract The compensation of currency devaluation and reduction is considered an important legal issue in Islamic economics and in the Quranic teachings. The main function of currency is nothing but maintaining the value of something. So, when it shrinks or diminishes over time, due to inflation, its value must be compensated in financial-monetary relations. Such harm in Islam has been neglected for various reasons, including the rule of no harm . There is a famous narration of the Prophet (s) that discourages imposing harm to others. The jurists have also put forth Qur anic verses which encourage the believers to fulfill their treaties (contracts). O you who have faith adhere to your treaties strictly. Given the important issue of devaluation and its direct connection with the extraction of the rulings of new subjects of jurisprudence, which many of the issues of Islamic science play as introductory role, it is not easy to issue a definite verdict about it. Because everyone is not blessed with the understanding of the sources of jurisprudence: the Qur an and tradition. Hence, there are spectrum of theories in this respect; beginning from seminary scholars who issue different verdicts about the currency devaluation and the academic figures who causes wave of criticism on Islamic economic and banking system. At the present time, the present title has attracted the attention of scholars in the field. In fact, the previous Shiite jurisprudents have mostly not mentioned anything about compensating the depreciation of debts and long-term trades, because this issue (the continuous currency devaluation over time), is of the current and most significant legal issues of the present age. But from the contemporary jurisprudents (before the revolution), only the deceased Ayatullah Muhammad Baqir al-Sadr and Imam Khomeini, addressed this issue somewhat explicitly. There are three perspectives on the issue: 1. the scholar who oppose compensation for the delay in paying the damage. 2. The proponents of compensation for the damage of delayed payment. 3. The third view in between such as Ayatollah Makarem Shirazi. This paper, following analytical and descriptive method, is a study on the compensation of currency devaluation and reduction in the light of the Quranic verses, traditions [Hadiths] and the opinions of contemporary jurisprudents. The author examines the views held by the opponents and proponents of currency devaluation and its compensation. Keywords: money and inflation, reduction of purchasing power, Usury prevention, element of time and place, viewpoints of jurists