چكيده فارسي :
چكيده
شهيد مطهّري در جلد اوّل كتاب آشنايي با قرآن، بحثي را با عنوان «شناخت زبان قرآن» مطرح كرده و به تفصيل درباره آن سخن گفته است. به نظر ايشان، قرآن با زبانهاي گوناگون سخن ميگويد؛ چراكه مخاطب قرآن بشر است و او جنبههاي گوناگون دارد و در جهت تربيت او، بايد متناسب با ويژگيهاي وي سخن گفت.
به فرموده شهيد مطهّري، گاه مخاطب قرآن عقل انسان است و اينجا با زبان منطق و استدلال سخن ميگويد؛چنانكه بسياري از آيات قرآن مكرّر به تفكر، تعقّل، تدبّر، تأمّل و امثال آن دعوت ميكنند و اين دسته از آيات ناظر به رشد فكر و انديشه انسان هستند. دعوت به تفكر در خلقت زمين و آسمان در همين زمينه قابل تفسير است: «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ»؛ مسلّما در آفرينش آسمانها و زمين و آمد و رفت شب و روز، نشانههاي روشني براي خردمندان است.
همچنين دعوت به تدبّر در خود قرآن و درك انسجام آن عامل رشد عقل و زمينه پيدايش ايمان به قرآن و اسلام است: «أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلاَفا كَثِيرا»؛ آيا درباره قرآن نميانديشند، و اگر از سوي غيرخدا بود، اختلاف فراواني در آن مييافتند؟ درك اين مطلب كه عدم اختلاف در قرآن دليل وحياني بودن آن است، با تدبّر و تعقّل قابل حصول است، نه با حس و تجربه و يا هر دليل ديگر.
گاه مخاطب قرآن دل انسان است و ميخواهد با قلب او سخن بگويد و دل وي را متحوّل سازد. شهيد مطهّري در اين زمينه مينويسد: قرآن بجز زبان استدلال، زبان ديگري نيز دارد كه مخاطب آن عقل نيست، بلكه دل انسان است و اين زبان دوّم «زبان احساس» نام دارد. منظور از «دل»، احساس بسيار عظيم و عميقي است كه در درون انسان وجود دارد و آن، ارتباط فرد با هستي مطلق است. به فرموده ايشان، زبان دل، يعني زبان فطرت كه يكي از متعاليترين احساسات هر انساني حس مذهبي و فطرت خداجويي اوست. سروكار قرآن با اين حس شريف است و ميخواهد آن را تسخير كند. اگر دل انسان تسخير شد، آنگاه نه تنها فكر و مغز او، بلكه سراسر وجودش تحت تأثير قرار ميگيرد.
بنابراين، در باب تبيين زبان قرآن، نميتوان از زبان واحد سخن گفت، بلكه قرآن داراي زباني است با گونههاي متفاوت كه دو نوع آن در كلام شهيد مطهّري مورد تأكيد قرار گرفته است. بر اين اساس، ميتوان گفت: به نظر شهيد مطهّري، قرآن داراي زبان تركيبي است با جنبههاي گوناگون كه به فراخور استعداد مخاطبان سخن ميگويد تا هيچيك از آنان، اعمّ از عالم، فيلسوف، متوسط و سطح پايين، از قرآن احساس بينيازي نكنند. اين زبان اختصاص به نوع خاصي ندارد، بلكه زباني است با ابعاد گوناگون بياني كه به برخي آنها اشاره شد. تدبّر در آيات و روايات و تفاسير قديم و جديد نيز اين مطلب را نشان ميدهد كه قرآن در بيان مطالب خود، داراي ابعاد متعدد است و در تبيين معارف الهي از زبانها و شيوههاي گوناگون بهره برده.
كليدواژه¬ها : زبان قرآن، زبان دل، زبان عقل.
چكيده لاتين :
Abstract
According to Martyr Motahari, when the Quran addresses the intellect of human, it speaks with the language of logic and reasoning, as many of the Quran s verses frequently invoke thought, reason, contemplation, reflection, and etc. This category of the verses reflects the growth of human thought. The research method in this paper is descriptive-analytical method. Moreover, the invitation made by the Quran to use reason and reveal the Quranic cohesion will bring about intellectual development and cause one to believe in the Qur an and Islam. Only in the light reason and intellectual contemplation, one can understand the fact that there is no slight inconsistency in the Qur an. Other reasons, such as common sense, experimental knowledge or any other type of reason cannot help one in this regard. Sometimes the Qur an addresses the heart of man and wants to speak with his heart and change his heart. The meaning of heart is the enormous and deep feeling that exists within human being, and that is the relation of one s person to the absolute being. According to Martyr Motahari, the language of heart is the language of innate nature. It is one of the most transcendental emotions of every human being to satisfy his truth-seeking and religious sense; a God-given gift to man. The work of the Qur an is to address and conquer this noble feeling. If the hearts of man are conquered, then not only his thinking and his brain, but also his whole being will be influenced. Thus, in regard with the language of the Quran, one cannot talk of only one language. The Qur an has a language with different applications, the two of which are emphasized upon by martyr Motahari. Accordingly, it can be said that the Holy Qur an has a compound language with various aspects which speaks to the audience according to their taste and talent. Because this way no one including the philosophers, of medium and low-level, do not stand needless to the Quran. This language does not belong to a particular type of people, but is a language with various expressive aspects. Reflecting upon the Quranic verses, the traditions and the old and new interpretations also indicates that the Quran, having various dimensions, used multiple languages and methods to convey its divine messages.
Keywords: Quran, Quranic language, the language of heart, the language of reason, Martyr Motahari
