بررسي نقش تمدني و شخصيت علمي طبيب شيعه خوارزم: سيداسماعيل جرجاني در سنت داروشناسي دوره اسلامي

به گواه مطالعات، ايرانيان دوره ساساني اطلاع فراواني از داروهاي گوناگون به خصوص داروهاي گياهي داشتند و حتي اصطلاحات داروشناسي مأخوذ از زبان پهلوي در زبان يوناني موجود است. پس موضوع داروشناسي در ايران ماقبل اسلام وپس از ورود اسلام از موضوعاتي است كه تاريخ وپيشينه وسيعي دارد. درتاريخ پزشكي و بالاخص داروسازي وداروشناسي ، دانشمندان و فيلسوفان ايراني سهم مهمي داشته اند، اما گسترده نبودن سيطره زبان فارسي و حكومت حكمران خارجي و تمايل آنها براي انتشار آثار و تجربيات پزشكي به زبانهاي خارجي و نيز انتقال آنها به خارج از كشور و مواردي از اين قبيل موجب گرديد كه همه ابعاد علمي علماي ايران كمرنگ جلوه كند. در اين ميان افرادي بودند كه با نبوغ علمي خود در اقتدار تاريخ پزشكي ايران سهم مهمي داشته اند. ازجمله آنها، سيداسماعيل جرجاني مبتكر نگارش كتب پزشكي به زبان فارسي، نگارش خلاصه پزشكي و نيز ترجمه و انتشار آنها به زبان عربي قابل تقدير است، زيرا تحول بزرگي در تاريخ پزشكي اين مرزوبوم ايجاد كرده است. اهميّت آثار سيّد اسماعيل جرجانى در اين است كه پس از چند قرن كه مجموعه‏هاى بزرگ پزشكى همچون كامل الصّناعه على بن عبّاس مجوسى اهوازى و الحاوى و المنصورى محمّد بن زكريّاى رازى و قانون ابن سينا به زبان عربى در دسترس جويندگان علم پزشكى بود آثار جرجانى با زبان شيرين فارسى جلوه‏اى خاص به خود گرفت و آنان كه عربى نمى‏دانستند به آسانى مى‏توانستند از اين آثار نفيس بهره‏مند گردند. جرجاني بانگاشتن‌ كتابهاي ارزندۀ ذخيرۀ خوارزمشاهي،الاغراض الطبيه،خفي عـلائي،ويادگار،فارسي‌نويسي را در طـب،كه حتي قبل از ابو علي سينا نيز وجود داشت،بارور و شكوفا كرد. جرجاني علاوه‌ بر‌ طـب،در فـقه،حديث و تصوف‌ از‌ برجستگان بود. جرجاني در ذخيره پس از ذكر نظريات بزرگان پيشين نتيجه‌گيري كرده،بهترين‌ وروشن‌ترين‌ بيان‌ موضوع را عرضه داشته و آنجاكه ضروري است خود اظهار نـظرنموده كـه از ايـن‌ جنبه‌ بي‌نظير‌ است.در نوشتار سعي خواهد شد كه با بررسي مختصركتب« الأغراض الطبية و المباحث العلائية، خفّى علائى، ذخيره خوارزمشاهى، يادگار» به بررسي شخصيت علمي وآثار وانديشه ها ومقام علمي سيداسماعيل جرجاني در سنت داروشناسي دوره اسلامي پرداخته شود.