رقابت روس و انگليس در آسياي مركزي از قرارداد تركمانچاي تا معاهده آخال

در شكست قاجارها از روسيه و تحميل معاهدات گلستان، تركمانچاي و آخال بر ايران علل و عوامل متعددي دخيل بودند، كه از آن جمله مي توان به ناكارآمدي رهبران سياسي، خيانت و جاه طلبي هاي برخي رجال و شاهزادگان قاجاري، ضعف بنيه‌ي مالي و انساني، انحطاط و عقب ماندگي قشون قبيله اي ايران و دسيسه و كارشكني قدرت هاي استعماري اشاره نمود. بدون شك سياست هاي استعماري انگليس نقش مهمي در تحميل معاهدات گلستان، تركمانچاي و آخال بر ايران داشت. هر چند نمي توان دسيسه هاي انگلستان را عامل اصلي شعله ور شدن جنگ هاي ايران و روس دانست، اما در تشديد و طولاني شدن آن و شكست ايران از روسيه نقش مهمي ايفا كرد.انگلستان تنها قدرتي بود كه از جنگ هاي ايران و روس، و ضعيف و گرفتار شدن هر دو طرف جنگ نفع مي برد، چرا كه از نظر آنها نه تنها روسيه، بلكه يك ايران قوي هم براي مستعمره‌ي حياتي اين كشور يعني هند، تهديد تلقي مي شد. پس بايد هر دو كشور درگير يك جنگ طولاني و فرسايشي مي شدند. با اين حال در رقابت هاي استعماري بين سه كشور انگليس، روسيه و فرانسه در اوايل قرن نوزدهم، و دسته بندي ها و دشمني هاي حاصل از آن، انگليسي ها در مقاطعي در كنار روس ها قرار گرفتند تا با كمك نظامي اين كشور بتوانند بر مهمترين تهديد خود يعني ناپلئون غلبه كنند. از سويي از نظر انگليسي ها روسيه فقط تا حد معيني كه براي هند خطري نداشته باشد مي توانست در خاك ايران پيشروي نمايد. به همين جهت هم در موقع مقتضي وارد عمل شده و زمينه‌ي انعقاد معاهدات مزبور را فراهم مي ساختند. در اين پژوهش روش تحقيق توصيفي – تحليلي مي باشد و سعي بر اين است با نگاهي عيني به وقايع و حوادث مستند تاريخي كه در منابع دست اول آمده به تبيين تاريخي موضوع بپردازد .