كثرت گرايي ديني «هنجاري» و نقش آن در تمدن سازي

موضوع تمدن و عوامل مؤثر در زايش و پويش آن، يكى از مهم‏ترين مباحث در دهه‏هاى اخير است نظريه‏پردازان عوامل متعددي را براى شكل‏گيرى يك تمدن و فراز و فرود آن برشمرده‏اند كه امنيت و آرامش، تعصب و همبستگي ملي، تعاون و همكاري از جمله اين عوامل و مباني معرفتي و اجتماعي تمدن ساز هستند. در كنار اين ها، مباني اخلاق شناختي از اهميت خاصي برخوردار است كه مدارا و تساهل ديني (در اين نوشتار از آن تعبير به «كثرت‌گرايي ديني هنجاري» مي‌كنيم) مهم ترين آن هاست. تساهل و رواداري، تمدن ساز است و بدون بسترسازي اخلاقي، تأسيس تمدن و پيشرفت علمي و فرهنگي و تمدني ممكن نيست. كثرت‌گرايي و تساهل را در دنياي امروز اغلب مفاهمي مي‌دانند كه محصول دنياي غرب و مدرنيته است و تمدن و فرهنگ‌هاي ديگر، به‌ويژه اسلام با چنين مفاهمي آشنا نيستند، در حالي كه پژوهش‌هاي علمي و تاريخي بيانگر آن است كه اين تصور تا چه اندازه وارونه است؛ اسلام، به عنوان دين تمدن ساز، در طول تاريخ بهترين و عالي‌ترين چهره مدارا و تحمل عقايد و افكار مخالفان را از خود نشان داده و صدها سال پيش از آن‌كه اروپاييان از تساهل و تسامح سخن بگويند، مسلمانان در فرهنگ و تمدن اسلامي به آن پايبند بوده‌اند. پيامبر اكرم(ص)، بنيان گذار تمدن اسلامي، چهارده قرن قبل در دنيايي كه مفهوم تساهل و همزيستي ديني براي بشر كاملا ناشناخته بود، آن را با صراحت كامل شناخت و ملت مسلمان را به آن دعوت كرد. بر همين اساس، مقاله حاضر، رواداري و كثرت‌گرايي ديني هنجاري را از منظر اسلامي مورد بحث قرار داده و پس از تبيين مساله و پيشينه آن در تمدن مسيحي و اسلامي، مباني نظري مساله را مورد تحليل و بررسي قرار مي دهد.