استراتژي انتخاب گياهان جايگزين در شرايط تغيير اقليم

در اسناد بالادستي نظام جمهوري اسلامي ايران و قوانين توسعه كشور، موضوع امنيت غذايي، مترادف با خودكفايي يا خوداتكايي در تأمين محصولات اساسي كشاورزي و غذايي به عنوان شاخصي مهم در راستاي استقلال سياسي و اقتصادي جمهوري اسلامي ايران شناخته شده است. بر اين اساس، يكي از ابعاد مهم امنيت ملي توجه به امنيت اقتصادي در چارچوب اقتصاد مقاومتي است كه از اركان مهم دستيابي به توسعه بخش كشاورزي و تحقق امنيت غذائي است. امنيت غذايي، در گرو رشد و توسعه پايدار كشاورزي است و اين مهم تنها با تأكيد بر حفظ، احياء و بهرهبرداري متعادل با توجه به توسعه پايدار از منابع پايه يعني آب و خاك، پوشش گياهي، محيط زيست و هوا تحقق مي‌يابد. بحران آب كه به عنوان بزرگترين چالش پيش روي نسل آتي است از دو بعد تهديد كننده امنيت غذايي و امنيت ملي است، اول عدم توليد غذاي كافي و عدم تامين امنيت غذايي، و دوم بيكاري و حاشيه نشيني اجتماع عظيم جامعه كشاورزي ايران كه معضل بزرگ اجتماعي است. متاسفانه برنامهريزي مشخص و مدوني بر اساس برنامهها و سند چشمانداز در مورد توليد نهادههاي زراعي و دامي صورت نگرفته است و در بسياري از نقاط بحراني از نظر آب در ايران توليد محصولات زراعي و باغي پر مصرف از ديرباز رواج دارد. محدوديت ذاتي منابع آب به دليل شرايط تغيير اقليم و دخالتهاي انساني و تخريب محيط زيست از مهمترين چالشهاي بخش آب كشور است. متوسط بارش سالانه نزولات جوي در كشور حدود 240 ميليمتر در سال است كه اين ميزان حدود يك سوم متوسط بارش جهاني و يك دوم بارش قاره آسيا است. اين در حالي است كه ميزان تبخير به بيش از 10 برابر اين مقدار نيز ميرسد كه بيش از سه برابر متوسط جهاني است. بدين ترتيب كشور ايران از جمله كشورهاي خشك و نيمه خشك محسوب ميشود. شرايط بحراني آبهاي تجديد پذير در ايران به خصوص جنوب شرق ايران و برداشت بي رويه از اين منابع براي توليدات گياهي، فوريت تدبير در خصوص مديرت كاهش برداشت از منابع تجديد پذير آب و تغيير هدفمند الگوي كشت در جهت افزايش بهرهوري آب را ميطلبد تا ضمن حفظ بيشتر منابع آبي، زمينه معيشت پايدار براي كشاورزان نيز فراهم گردد. براي برون رفت از شرايط بحراني حاضر در سطح مزرعه تنها راه حل يافتن راههاي سازگاري با شرايط تغيير اقليم و حفظ توليد اقتصادي مزارع در اين شرايط است. در اين رابطه توليد ارقام زراعي با توان تحمل بالاتر به شرايط سخت محيطي، روشهاي نوين مديريت مزرعه در جهت افزايش بهره وري آب، استفاده از گياهان زراعي جايگزين با توان تحمل بيشتر تنش و با بهرهوري بيشتر آب به جاي محصولات ديررس و پرآببري همچون ذرت و يونجه و همچنين استفاده از پتانسيل گياهان هالوفيت و زروفيت با كاربردهاي غذايي، علوفهاي، دارويي، ادويهاي قابل طرح ميباشد. ولي متاسفانه بسياري از گياهان شورپسند و خشكي پسند هنوز اهلي نشدهاند و مردم و كشاوزان اطلاعات كمي راجع به آنها و كاربردهاي آنها دارند. همچنين پتانسيل و جنبههاي كاربردي و اقتصادي بسياري از اين گياهان هنوز شناخته نشده است. برنامه هدفمند تحقيقاتي در خصوص انواع ارزن و جايگزيني كشت آن با گياهان علوفهاي پرمصرف آبي نظير ذرت با بهرهگيري از جديدترين فنون به نژادي، ارتباطات بين¬المللي قوي و توجه به اولويتهاي كشاورزي ايران ميبايست در دستور كار قرار گيرد. طبيعي است با توجه به فناوريهاي نو در عرصه كشاورزي، ارائه الگوي جايگزين براي كشاورزان بايستي حساب شده و با صرفه اقتصادي باشد. در اين راستا بررسي جامع انواع ارزن و زمينه سازي توليد انواع ارقام جديد به ويژه ارقام هيبريد پرمحصول و متحمل به كم آبي در مناطق بحراني كشور به خصوص منطقه جنوب شرقي ايران در قالب برنامه منسجم علمي بايد در دستور كار وزارت كشاورزي قرار گيرد. اين برنامه بر پايه اصلاح انواع ارزن از جمله ارزن معمولي، ارزن دمروباهي و ارزن مرواريدي و انواع سورگوم ميتواند منجر به زمينه سازي توليد لاينهاي متحمل به كم آبي و سازگار ارزن دم روباهي، ارزن معمولي و توليد ارقام هيبريد و جامعه آزاد گرده افشان ارزن مرواريدي و سورگوم متحمل به كم آبي سازگار با اقليم جنوب شرق ايران گردد. در بيان كلي، جدا از هدف اصلي كه معرفي گياهان كانديدا به عنوان كشتهاي جايگزين پربازده ميباشد كه راهگشاي مديريت تغيير الگوي كشت منطقه است، با توليد و توسعه فناوري بذر هيبريد ميتوان زمينه اشتغال متخصصين جوياي كار در اين عرصه را به خصوص در مناطق محروم كشور از جمله جنوب شرق كشور و سواحل مكران فراهم نمود. در همين رابطه تيم تحقيقاتي منسجم از پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي، پژوهشكده فناوري توليدات گياهي دانشگاه شهيد باهنر كرمان و قطب علمي گياهان متحمل به خشكي و موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر با همكاري گستره بينالمللي اين اهداف را با جديدت دنبال مينمايد.