جايگاه مفهومي تكافل اجتماعي در حوزه امر خير و نيكوكاري

يكي از راهكارهاي بسط فرهنگ نيكوكاري در جامعه اسلامي، تشريح آن در قالب ادبيات مفهومي جديد، جامع و جريان‌ساز‌ است. مسأله اصلي اين پژوهش عبارت‌است‌از اينكه بهترين چارچوب نظري و مفهومي براي ترويج فرهنگ احسان و نيكوكاري در جوامع كدام است؟ براي پاسخ، با استفاده از روش توصيفي و تحليلي، به قرآن كريم و منابع و جوامع روايي استناد مي‌گردد. تكافل اجتماعي به معناي ياري چندجانبه ميان افراد جامعه مدني براي تأمين نيازها و حل مشكلات يكديگر در بستر نهادهاي فعّال در حوزه تكافل است. نهادهاي فعّال در حوزه تكافل عبارت است از خانواده، خويشاوندي، عشيره، همسايه، دوستي و اخوّت و برادري ديني. هر كدام از اين نهادها به طور خاص كارويژه‌هاي بي‌بديل و اصيلي در ترويج احسان و نيكوكاري در جامعه اسلامي بر عهده دارند، به طوري كه ساير نهادهاي اعتباري و بروكراتيك عاجز از انجام خدمات اين نهادها هستند. تكافل اجتماعي بر مباني اصيل ديني بنا نهاده شده است؛ مهمترين مباني تكافل اجتماعي عبارت است از: تراحم، تعاون، عدالت، احسان، مسئوليت همگاني، ايثار، سيادت و سروري، جود و انفاق. اين مفهوم درست نقطه مقابل و معارض فردگرايي و اومانيسم، به عنوان مهمترين مباني نيكوكاري در نظريه ليبرال-دموكراسي است. تكافل اجتماعي با ارتباط وثيقي كه با مفهوم «نياز» برقرار مي‌كند، از چند جهت به گسترش هدفمند امر خير مي‌انجامد؛ اولاً بر اساس اقسام نيازهاي انسان، تكافل اجتماعي به دو نوع تكافل مادي و تكافل معنوي تقسيم مي‌شود، مفهوم نيكوكاري هم شامل خيرات مادي و معنوي مي‌گردد. ثانياً همانطور كه نيازهاي انسان مي‌تواند به حقيقي و كاذب تقسيم گردد، تكافل اجتماعي و خيرات هم مي‌تواند حقيقي يا كاذب باشد. بنابراين تكافل اجتماعي، مي‌تواند بهترين چارچوب نظري و مفهومي براي ترويج امر خير در جامعه اسلامي قرارگيرد.