بررسي مباني فقهي وقف پول و سهام

وقف به معناي حبس مال و استفاده از منفعت آن براي اهداف خاص، از رفتارهاي بشري در اعصار مختلف بوده است كه با ظهور اسلام و تأكيد دين مبين بر اهميت آن، در دوره‌هاي بعدي و در جوامع اسلامي به خصوص‌ايران، جايگاهي رفيع‌تر يافته است. اين عنوان پيش از اسلام بين پيروان همه اديان در غرب و شرق متداول بوده و اداره معبدها، صومعه‌ها، آتشكده‌ها، زندگي اسقف‌ها، موبدان و كاهنان از منافع موقوفات بوده است. بعد از ظهور اسلام نيز اين روش پسنديده از زمان تشريع و روزگار رسول خدا (ص) تا به حال ادامه دارد. جوامع عربي و اسلامي از صدر اسلام با سنت حسنه وقف آشنا شدند و با تداوم عمل به اين سنت نيكو در گذر زمان، وقف از جهات قانوني و سازماني و اداري و وظايف تشكيلاتي داراي نظام كاملي شد. در خصوص ايران و تاريخچه وقف در آن نيز مي‌توان اذعان كرد احسان و نيكوكاري بخش مهمي از فرهنگ ديني و ملي مردم ايران به شمار مي‌آيد و گستردگي وقف در ايران نشان از اهتمام تاريخي مردم اين مرز و بوم به امور خيريه و نيكوكاري دارد. همچنين از جمله موضوعاتي كه امروزه در كشورهاي پيشرفته‌ جهان مطرح است، مقوله‌ وقف و مسائل پيرامون آن مي‌باشد. در ممالك غير اسلامي نيز مشاهده مي‌شود، ثروتمندان به ويژه در سنين بالا تمايل دارند بخشي از ثروت خود را براي اهداف خيرخواهانه وقف كنند. وقف در كشورهاي پيشرفته‌ي جهان، همچون ساير نهادهاي مالي با كارآيي قابل توجه شكل گرفته و به سازوكاري جهت تخصيص بهينه دارايي‌ها، تحقق اهداف اجتماعي و تقويت بازار سرمايه انجاميده و مسأله‌ سرمايه‌گذاري در وقف جايگاه ارزشمندي يافته است، اما در كشورهاي اسلامي‌لزوم حفظ عين موقوفه، محدوديت تبديل آن و عدم جواز وقف پول از موانع حضور اوقاف در بازار سرمايه است و چون سرمايه‌گذاري عموماً با تبديل مال به پول ميسر مي‌گردد، اين سؤال مطرح مي‌شود كه آيا وقف پول و اسناد سهام امكان پذير است؟ به نظر مي‌رسد وقف از جمله نهادهاي مهمي به شمار ‌رود كه با توجه به مقتضيات زمان و مكان ضرورت باز تعريف مصاديق و همچنين، قوانين موضوعه راجع به آن، احساس مي‌شود تا بدين‌وسيله بتوان پيرامون مسائل مستحدثه‌اي همچون وقف پول و اوراق سهام نظير سهام شركت‌ها و ابدال و استبدال در خصوص موقوفات مخروبه يا مشرف به خرابي و يا از حيز انتفاع خارج شده و تبديل آن به سهام و... ارائه طريق كرد. در اين مقاله سعي شده است تا با روشي توصيفي و تحليلي اين مسأله به توجه به مباني فقهي و حقوقي آن بررسي گردد. در جمع بندي اين مقاله آمده است استفاده از روش‌هاي نو در وقف مانند ايجاد «بانك پول» و «وقف سهام» شركتهاي اقتصادي موجب مي‌شود كه غالب افراد جامعه احساس كنند كه مي‌توانند در اين مسير ارزشمند حركت نمايند. گسترش وقف پول و اوراق بهادار نيازمند فرهنگ‌سازي است. بايستي در اين زمينه تبليغ لازم صورت گيرد؛ كما اينكه در گذشته در مورد دارايي‌هاي ثابت، تبليغات و فرهنگ‌سازي زيادي صورت گرفته تا خيرين، زمين، مسجد، مدرسه، دكان و مانند آن از دارايي‌هاي خود را، در راه خدا وقف كنند، در حوزه وقف پول و اوراق سهام نيز مي‌بايد فرهنگ‌سازي و اطلاع رساني عمومي نمود. در اين صورت است كه وقف از حصار تنگ ثروتمندان خارج شده و به عنوان يك فرهنگ در جامعه ظهور خواهد كرد و در نتيجه آثار و خيرات آن نيز به نحو بارزتري در جامعه تحقق خواهند يافت.