مطالعه و بررسي تغييرات محيط زيست و اقليم درياي خزر

درﯾﺎي ﺧﺰر ﯾﮑﯽ از آﺑﻬﺎي ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن ، ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ، روﺳﯿﻪ و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. آب آن ﻧﯿﻤﻪ ﺷﻮر ﺑﻮده و در ﺣﺪود 44% از ﻇﺮﻓﯿﺖ درﯾﺎﭼﻪ ﻫﺎي دﻧﯿﺎ را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. ﺣﺪود 300 ﮔﻮﻧـﻪ از ﺟـﺎﻧﻮران آﺑﺰي در اﯾﻦ درﯾﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗـﻮان ﺷـﺶ ﮔﻮﻧـﻪ از ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻫـﺎي ﻣﺎﻫﯿـﺎن ﺧﺎوﯾـﺎري ﮐـﻪ ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﻻﯾﯽ دارﻧﺪ را ﻧﺎم ﺑﺮد. ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺖ ﺑﻮم ﻏﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗـﺎﻻب ﻫـﺎ، ﺟﻨﮕﻠﻬـﺎ، رودﺧﺎﻧـﻪ ﻫـﺎ، دﺷـﺖ ﻫـﺎي ﮔﺴـﺘﺮده و ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎ، ﺧﻄﻮط زﯾﺒﺎي ﺳﺎﺣﻠﯽ و دﻫﺎﻧﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ، ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮاي اﮐﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺟﺎذﺑﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺮاي ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻃﯽ آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮآورد ﻣﻘﺪار اﻓﺰاﯾﺶ آب ﺣﺪود 220 ﺳﺎﻧﺘﯿﻤﺘﺮ در ﺳﻄﺢ درﯾﺎي ﺧﺰر ﺑـﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﻣﯿﺰان آب در ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎي آﺗﯽ آن ﻗﺪر اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎ ﺑﺎﯾـﺪ اﻧﺘﻈـﺎر اﻓﺰاﯾﺶ آب را در ﺳﺎل 2010 ﺗﺎ ﺣﺪود 3 ﻣﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ. ﻣﯿﺰان درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ درﯾﺎي ﺧﺰر در ﺣﺪود 350 ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ در روز اﺳﺖ و اﯾﻦ درﯾﺎ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ 1000 ﭼﺎه ﻧﻔﺖ و 100 ﺳﮑﻮي ﻧﻔﺘﯽ دارد. 80% آﻟﻮدﮔﯽ درﯾﺎي ﺧﺰر ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﺟﺮﯾـﺎن آب از رودﺧﺎﻧـﻪ وﻟﮕـﺎ و ﺳﺎﯾﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻏﺮب از ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻪ درﯾﺎي ﺧﺰر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. آﻟﻮدﮔﯽ درﺳﻮاﺣﻞ ﺑﺎﮐﻮ و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن آن ﻗـﺪر زﯾـﺎد اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﯿﭻ ﻧﮋادي از آﺑﺰﯾﺎن در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﯾﯽ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﺎﻫﯿﮕﯿﺮي ﺑﺘﻮان روي آن ﺣﺴﺎب ﮐـﺮد، وﺟـﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻮچ آﺑﺰﯾﺎن ، آﻟﻮدﮔﯽ ﮔﺴﺘﺮده اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻧﺸﺖ ﻣﮑﺮر و زﯾﺎد ﻧﻔﺖ ﺑـﻪ ﻧـﻮاﺣﯽ ﺳـﺎﺣﻠﯽ در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن از ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ و ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﯿﺎﻫﯽ درﯾﺎﯾﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اورده و ﯾﮑﯽ ازدﻻﺋﻞ ﻋﻤﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬـﻢ ﺑﺮاي ﻃﻐﯿﺎن ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎي ﺧﺰر در اواﺳﻂ ﺳﺎل 1994 ﺟﺮﯾﺎن 588 ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ از ﻣﻮادزاﺋﺪ و ﭘﺴـﻤﺎﻧﺪﻫﺎي ﺑـﺎﻟﻎ ﺑـﺮ 40 ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه درﺑﺎﮐﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ درﯾﺎي ﺧﺰر ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ از 2000 ﺗﻦ ﻣﺘﺮي ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎ وﻣﻮاد آﻻﯾﻨﺪه، اﮐﺜﺮﯾﺖ آن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ.ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺷﺪﯾﺪي ﺑﺮ آب و ﻫﻮاي ﻣﺤﻠﯽ دارﻧﺪ. ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﮔﺴـﺘﺮده آﺑﯿـﺎري و ﺳـﺪﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎك و ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻬﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐـﻞ رژﯾـﻢ آﺑـﯽ ﻣ ﻨﻄﻘـﻪ ﺷﻮد و ﻫﻢ دﻣﺎي ﻣﺤﻠﯽ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﺑﺮ ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در درﯾـﺎي ﺧـﺰر، ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺎﻋﺚ آﻟﻮدﮔﯽ آب و ﻫﻮا ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي از ﺟﻤﻠﻪ دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ )CO2( و ﻣﺘﺎن )CH4( ﮐﻪ ﻣـﻮﺛﺮ در اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻧﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺳـﻮﺧﺖ ﻫـﺎي ﻓﺴـﯿﻠﯽ در درﯾـﺎ و ﺳﺎﺣﻞ ﺧﺰر ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻌﺎدل 15 ﺗﺎ 20 ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈـﺎر در ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺳﻮﺧﺖ، اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻗﻠﯿﻤﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪي ﺑـﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ آورد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﺨﺮﺑﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﮐﺎﻫﺶ دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﺑـﻪ آب ﺷـﯿﺮﯾﻦ ، ﮐـﺎﻫﺶ ﺣﺎﺻـﻠﺨﯿﺰي زﻣﯿﻨﻬﺎي ﮐﺸﺎورزي ﺑﺮ اﺛﺮ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺷﻦ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ درﯾـﺎي ﺧﺰر ﺑﮕﺬارﻧﺪ.